معرفی و دانلود کتاب سایه خدا: کانت، هگل و گذار از ملکوت به تاریخ

معرفی کتاب سایه خدا: کانت، هگل و گذار از ملکوت به تاریخ

اندیشه‌ی سکولار مدرن در نگاه نخست بی‌ارتباط با دین و معنویت به نظر می‌رسد. اما مایکل روزن در کتاب سایه خدا، نشان می‌دهد که بسیاری از مفاهیم و ساختارهای فکری مدرنیته، در واقع میراثی از سنت‌های دینی هستند که در قالبی تازه بازتولید شده‌اند. او با بررسی دقیق فلسفه‌ی کانت و هگل، توضیح می‌دهد که چگونه مفاهیم انتزاعی مانند جاودانگی، عدالت و پیشرفت تاریخی، هرچند در ظاهر سکولار و عقلانی هستند، اما ریشه در پرسش‌های دینی و الهیاتی دارند.

درباره‌ی کتاب سایه خدا

کانت با طرح اصول موضوعه‌ی عقل عملی، کوشید تا میان اخلاق و دین پیوندی برقرار کند. او بر این باور بود که عقل عملی، برای تحقق عالی‌ترین خیر، نیازمند فرض وجود خدا و جاودانگی نفس است. در مقابل، هگل فلسفه را به مثابه‌ی تفکر در محتوای امر مطلق تعریف می‌کند و بر این باور است که فلسفه باید تصورات دینی را به مفاهیم عقلانی بدل سازد. برای هگل، خدا همان روح مطلق است و حقیقت نهایی در تحقق روح یا گایست نهفته است. مایکل روزن (Michael Rosen) در کتاب فلسفی سایه خدا(The Shadow of God: Kant, Hegel, and the Passage from Heaven to History) نشان می‌دهد که این دو رویکرد، هرچند در ظاهر متفاوت، اما در عمل هر دو شیوه‌هایی برای بازسازی میراث دینی در دل مدرنیته محسوب می‌شوند.

کانت، هگل و گذار از ملکوت به تاریخ

کانت با اصول موضوعه‌ی عقل عملی، دین را به پشتوانه‌ای برای اخلاق بدل می‌کند؛ او ایمان به خدا و جاودانگی را نه به‌عنوان گزاره‌های اثبات‌پذیر، بلکه به مثابه‌ی ضرورت‌های عملی برای معنا بخشیدن به وظیفه‌ی اخلاقی مطرح می‌سازد. هگل اما دین را در سطحی بالاتر قرار می‌دهد و آن را به زبان فلسفه و تاریخ بازتفسیر می‌کند. مایکل روزن در کتاب سایه خدا، تأکید می‌کند که هر دو فیلسوف، با وجود تفاوت‌های بنیادین، در نهایت نشان می‌دهند که مدرنیته‌ی سکولار نمی‌تواند به‌طور کامل از ریشه‌های دینی جدا شود. مفاهیم انتزاعی مانند عدالت، جاودانگی و پیشرفت تاریخی، حتی در عقلانی‌ترین و سکولارترین صورت خود، همچنان سایه‌ای از خدا را با خود حمل می‌کنند.

در بحث جهان پس از مرگ و نامیرایی، کانت بار دیگر بر ضرورت اصول موضوعه‌ی عقل عملی تأکید می‌کند. او معتقد است که برای دستیابی به کمال اخلاقی، زمان بی‌نهایت لازم است و چون این امر در زندگی محدود انسانی محقق نمی‌شود، باید فرض جاودانگی فردی را پذیرفت. مایکل روزن در کتاب پژوهشی سایه خدا توضیح می‌دهد که این تأکید کانت بر جاودانگی فردی، در واقع نشان‌دهنده‌ی تداوم ساختار دینی در دل فلسفه‌ی مدرن است. هگل اما جاودانگی را نه در بقای فردی، بلکه در تحقق روح از طریق تفکر می‌بیند. او بر این باور است که تفکر، انسان را به روحی آزاد و خالص بدل می‌کند و همین فرایند شناخت و بازگشت روح به خود، معنای حقیقی جاودانگی است.

جاودانگی و عدالت؛ بازخوانی آرای کانت و هگل

در زمینه‌ی الهیات عدلیه و تاریخ، کانت شکست تئودیسه را اعلام می‌کند و بر این نکته پای می‌فشارد که رابطه‌ی انسان با خدا فراتر از عقل نظری است و باید تمرکز را بر وظایف اخلاقی انسان‌ها نسبت به یکدیگر گذاشت. هگل اما فلسفه‌ی خود را به مثابه‌ی تئودیسه می‌بیند و تاریخ جهان را خودِ حکم جهانی می‌داند. مایکل روزن در کتاب سایه خدا توضیح می‌دهد که این تفاوت بنیادین میان کانت و هگل، در واقع دو شیوه‌ی کاملاً متفاوت برای مواجهه با مسئله‌ی شر و عدالت الهی را نشان می‌دهد. در نگاه او، کانت و هگل هر یک به شیوه‌ای متفاوت، میراث دینی را در فلسفه‌ی مدرن بازسازی کرده‌اند.

در نهایت می‌توان گفت که کتاب فلسفی سایه خدا بازخوانی تازه‌ای از فلسفه‌ی دین در اندیشه‌ی دو فیلسوف بزرگ، کانت و هگل به دست می‌دهد. مایکل روزن در این اثر، تحلیلی ژرف از میراث دینی در مدرنیته‌ی سکولار ارائه داده و پرسشی بزرگ را مطرح می‌کند؛ آیا در جهانی که از دل جنگ‌ها و فجایع تاریخی برخاسته، هنوز هم می‌توان به پیشرفت اخلاقی مشترک ایمان داشت؟

کتاب سایه خدا با ترجمه‌ی روان حسین نیکبخت، توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است؛ اثری که خواندن آن فرصتی برای غرق شدن در مفاهیم فلسفی و تأملی تازه بر نسبت دین و مدرنیته فراهم می‌آورد.

کتاب سایه خدا برای شما مناسب است اگر

• مسئله‌ی دین، سکولاریسم، اخلاق و فلسفه همواره برای شما مهم بوده است.
• فلسفه‌ی دین موضوع موردعلاقه‌ی شما برای تحقیق و پژوهش است.
• مشتاقید تفاوت نگاه کانت و هگل به خدا، جاودانگی و تاریخ را بشناسید.

در بخشی از کتاب سایه خدا: کانت، هگل و گذار از ملکوت به تاریخ می‌خوانیم

ماتریالیسم تاریخى در شکل مارکسیستى‌اش تاریخ را حرکتى مرحله‌به‌مرحله مى‌داند. گرایشى عام به سوى افزایش سطح نیروهاى مولد در جوامع مختلف وجود دارد و، در پى این افزایش، جوامع از یک پیکربندى مناسبِ روابط تولید به سوى پیکربندىِ دیگرى حرکت مى‌کنند. اما در خلال هر یک از این مراحل، جوامع که خصلت‌نماى آن‌ها استثمار و مبارزه طبقاتى است از طریق نهادها و ایده‌ها به مثابه «روبناها» پابرجا مى‌مانند، همان‌ها که بر اساس رابطه کارکردى‌شان با یک «زیربنا»ى اقتصادىِ موجود تبیین مى‌شوند.

بنابراین مى‌توان گفت نسخه مارکسیستى ماتریالیسم تاریخى دو عنصر اصلى دارد: نظریه‌اى در باب تغییر تاریخى مبتنى بر «درزمانى» و نظریه‌اى در باب چگونگى حفظ انسجام جوامع (در خلال دوره‌هاى ثباتشان) مبتنى بر «همزمانى».

در مقابل، ایدئالیسم تاریخى را در نظر بگیرید. ایدئالیسم نیز، در نسخه هگل از آن، هم نظریه‌اى در باب تغییر اجتماعى دارد که بر درزمانى مبتنى است و هم نظریه‌اى در باب انسجام اجتماعى مبتنى بر همزمانى. جوامع تغییر مى‌کنند زیرا، در نهایت، همگى آن‌ها حاملان روح (Geist)هستند در تحقق بخشیدن به خود و شناختن خود. اما مراد هگل از «Geist» چیست؟ بنا به یک خوانش، در پسِ واژگانى با بار دینى که پژواک آموزه مسیحىِ روح‌القدس‌اند، واقعیتِ جامعه‌شناختىِ به‌مراتب این‌جهانى‌ترى نهفته است. در مدخل مربوط به هگل در دانشنامه فلسفه استنفورد مى‌خوانیم که Geist [روحِ] عینى نزد هگل ارجاعى است به «الگوهاى عینى برهم‌کنش اجتماعى که از حیث فرهنگى متمایزند و باید بر اساس الگوهاى به‌رسمیت‌شناسى متقابلى که [این الگوها بدان‌ها] تجسم مى‌بخشند تحلیل شوند».

فهرست مطالب کتاب

ارجاعات و کوته‌نوشت‌ها
1: مقدمه
عصرى نه‌چندان سکولار؟
2: نظریه‌اى ایدئالیستى در باب تاریخ
3: ضدجبرباورى کانت
4: آزادى بدون خودسرانگى
5: اخلاق کانتى و اخلاق نزد کانت
6: گذار از ملکوت به تاریخ
7: خودآیینى و بیگانگى
8: فلسفه در تاریخ
9: در پى فناناپذیرى
یادداشت‌ها
مؤخره
کتاب‌شناسى
نمایه