معرفی و دانلود کتاب آیین زروانی: زمان، مکان، جو، حرکت: تحلیل کهن‌ترین اسطوره ایرانی

معرفی کتاب آیین زروانی: زمان، مکان، جو، حرکت: تحلیل کهن‌ترین اسطوره ایرانی

زروان، ایزد زمان، پروردگار بی‌کران زمین و آسمان، و خدای اسرارآمیز ایران باستان بود. او که در اساطیر، پدر اهورامزدا و اهریمن تلقی می‌گردد، به باور بسیاری کهن‌ترین ایزد ایران بوده است. هاشم رضی در کتاب آیین زروانی، اقدام به تحلیلی اسطوره‌شناسانه جهت شناخت و معرفی هرچه روشن‌تر این ایزد کهن کرده است؛ ایزدی که در تمام روزگاران و اعصار دیرین ایران‌زمین، ردپایی از خود به‌جای گذاشته است.

درباره‌ی کتاب آیین زروانی

از جمله کیش و آیین‌های ناشناخته و پررمز و راز ایرانی، زروان‌پرستی است. دینی که هنوز هم تا میزان قابل توجهی ناشناخته مانده؛ چه در پیشینه و زمان شکل‌گیری، و چه در طریقت و جزئیات باورها و آموزه‌ها. زُروان یا زَروان، بی‌شک یکی از ایزدان کهن ایرانی-آریایی است که بزرگداشت و تقدس او ریشه در هزاره‌های دور دارد. این ایزد که نامش در لغت به معنای «زمان» است، در بسیاری از متن‌ها با صفت «آکرانه» یا بی‌کران از او یاد شده است. بر اساس برخی باورهای ایرانی، زروان که خودْ «زمانِ بی‌کران» است، آفریننده‌ی «زمانِ کرانمند» به‌شمار می‌آید. نگارگران بر اساس شرح و توصیفات اسطوره‌پردازانه، ایزد زروان را در تمثال موجودی با پیکره‌ی انسان و سر شیر، در حالی که ماری دورتادور تن او پیچیده است، تصویرسازی کرده‌اند. اما برخلاف تصویرسازی متحدالشکلی که از ایزد زمان ایرانیان به‌دست آمده، جغرافیا و دوران پدید آمدن او همچنان با ابهام و پیچیدگی‌های فراوان همراه است. کتاب آیین زروانی، پژوهشی دیگر از مجموعه پژوهش‌های ایران‌شناسی استاد فقید هاشم رضی است. کاوشی ارزشمند و شایان توجه که مرحوم رضی نزدیک به دو دهه پیش در خصوص این ایزد مناقشه‌انگیز ایرانی به نگارش درآورده است.

زروان، از افسانه تا واقعیت

گرچه بیان شد که معرفی و پرداختن به کیستی و چیستی اسطوره-ایزد زروان کار ساده‌ای نیست، اما رهگیری‌هایی که بسان سرنخ‌های اولیه به کار دوستداران شناخت ادیان کهن ایرانی آید، در اینجا شایسته‌ی بیان به‌نظر می‌رسد. از حیث مکانی و بستر جغرافیایی، بسیاری از پژوهشگران بر پایه‌ی شواهد قابل تاملی، کهن‌ترین نشانه‌ها از حضور زروان به‌عنوان یک خدا یا ایزد را در منطقه‌ی غربی فلات ایران یافته‌اند؛ یعنی در میان مردمان قوم ماد آریایی و بابلی‌های میانرودانی. همچنین نشانه‌هایی دال بر رواج پرستش این ایزد در سیستان وجود دارد که با بررسی آثار تاریخی به‌جا مانده از خاندان سورن در دوران اشکانی به‌دست آمده است.

اما رسیدن به زمان ابتدایی پرستش زروان به مراتب مبهم‌تر می‌شود. باوری دیرینه، پرستش زروان را بسیار پیش‌تر از پرستش اهورامزدا و زرتشت، و حتی به‌طورکلی کهن‌ترین دین ایرانی می‌پندارد. اما امروزه کاوش‌های جدید بر این باورند که اعتلای زروان و عروج او تا جایگاه بزرگ‌ترین ایزد، در مقامی والاتر از اورمزد، روندی بود که در دوران اشکانی و ساسانی به‌وجود آمد و این امر احتمالا سبب آن شد که نام زروان به اوستاهای پهلوی که در دوران اشکانی و ساسانی بازنویسی شده بود راه یابد. هاشم رضی در کتاب آیین زروانی کوشیده است رد و نشان‌های زروان و زروان‌پرستی را در دوره‌های گوناگون تاریخ ایران بررسی کند. نیز جایگاه خدای زمان را در آموزه‌های سایر کیش‌های ایرانی چون مهرپرستی و زرتشتی و مانوی روشن کند که همگی کم یا بیش پذیرای رنگ و بوهایی از حضور این ایزد در میان باورها و اعتقادات خویش بوده‌اند.

کتاب آیین زروانی اثری از هاشم رضی است که چون دیگر آثار او ذیل مجموعه پژوهش‌های ایران‌شناسی، توسط انتشارات بهجت به چاپ رسیده است.

کتاب آیین زروانی برای شما مناسب است اگر

• به شناخت ایزد زروان و دین زروانی علاقه دارید.
• پژوهشگر یا دوستدار پژوهش در دین‌های ایرانی هستید.
• به اساطیر ایران علاقه‌مندید.

در بخشی از کتاب آیین زروانی: زمان، مکان، جو، حرکت: تحلیل کهن‌ترین اسطوره ایرانی می‌خوانیم

ابتدا بنگریم که آیا در اوستای قدیم "= گاثاها" اشاره‌یی به زروان شده یا نه. حاصل این نگرش مثبت است، اما برخی از محققان، بر مبنای افسانه‌یی که بعدها برای زروان ارائه شد، یعنی اورمزد و اهریمن یا سپنته مئینیو Spenta Mainyu و انگر مئینیو Angra Mainyu که دو گوهر قدیم و خود آفریده بودند، هر دو پسران توأم زروان هستند، متوجه گاثاها شدند. در یک قطعه گاثایی از دو گوهر همزاد که نماینده خیر و شر هستند یاد شده است. یکی از محققان اوستایی در این جا متوجه این نکته شده و استنباط خود را با افسانه زروانی تعلیل کرده است. به گونه‌یی که بعداً خواهیم دید، علمای علم کلام مزدایی با پدید آوردن آیین زروانی، راهی در تحلیل و تفسیر الاهیات مزدایی و دانش کلامی گشودند و گفتند اهورامزدا و اهریمن توأمان خدای بزرگ یعنی زروان بی‌کرانه می‌باشند. یونکر Junker معتقد است که اشاره گاثایی دلیلی است بر قدمت این اندیشه و مسأله زروانگرایی در عصر اشکانی و ساسانی جریانی نو نبوده، بلکه بازگشت و عطفی بوده به یک اصل کهن. چون در گاتاها اشاره شده که سپنته مئینیو (=اهورمزدا) و انگرمئینیو یا اکَه‌مینیو (=اهریمن) توأمانی بوده‌اند که نمایانگر خیر و شر محسوب می‌شدند، اما به پدر و آفریننده‌‌ی این توأمان اشاره‌یی نشده و باید این پدر و آفریننده همان زروان باشد. هر چند به موجب سکوت کامل گاثایی به هیچ وجه چنین دریافت قاطعی نمی‌توانیم داشته باشیم، اما بی‌گمان منشأ پیدایش آیین زروانی را در همین نقطه بایستی جست‌وجو کرد.

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
بخش اول: زروان / آیین زروانی
بخش دوم: زروان و آیین‌های دیگر ایرانی
بخش سوم: زروان و آیین میترایی
بخش چهارم: مهر میانجی / مقوله‌ی مهر / میثرَ و میترا در همانندی‌های زروانی میترایی
بخش پنجم: حرکت و زمان در فلسفه
بخش ششم: فصلی جامع و شامل از یک کتاب درباره‌ی آیین زروانی
کتاب دوم: متون زروانی در کتب پهلوی / اوستایی
فهرست نام‌های عمومی: جاها و مکان‌ها و...
فهرست کتاب‌ها، رساله‌ها و نوشته‌ها و بعضی ترکیب‌ها و نام‌ها