معرفی و دانلود کتاب تاریخ زرتشتیان ایران: مانکجی لیمجی هاتریا؛ اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان در دوران قاجاریه

معرفی کتاب تاریخ زرتشتیان ایران: مانکجی لیمجی هاتریا؛ اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان در دوران قاجاریه

کتاب تاریخ زرتشتیان ایران به قلم هاشم رضی افزون بر دربرداشتن شرح مفصلی از تاریخ زرتشتیان در ایران و هند پس از ورود اسلام به ایران، حاوی سرگذشت و شرحی از فعالیت‌های مانکجی لیمجی هاتریا، سفیر پارسیان هند در ایران است. اقدام برجسته و تاثیرگذار وی، تلاش‌ها و سرانجام موفقیت در راستای اقناع ناصرالدین‌شاه قاجار، جهت لغو قانون پرداخت جزیه توسط زرتشتیان در ایران بود.

درباره‌ی کتاب تاریخ زرتشتیان ایران

کتاب تاریخ زرتشتیان ایران را می‌توان دربردارنده‌ی دو موضوع شاخص، و البته در پیوند با یکدیگر در نظر گرفت. نخستین آن‌ها، مسئله‌ی زرتشتیان ایران و تاریخ و سرنوشت آنان پس از چیرگی اندیشه‌ی اسلامی بر ایران‌زمین؛ و دوم، اقدامات و فعالیت‌های مانکجی لیمجی هاتریا، کنشگر اجتماعی و سفیر پارسیان هند در ایران. نویسنده‌ی کتاب، هاشم رضی، در این اثر ضمن پرداختن به سرگذشت و دشواری‌های زرتشتیان ایرانی پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی و مهاجرت تدریجی آن‌ها به هند، و نیز واکاویدن مسئله‌ی ستاندن جزیه از دیگر زرتشتیان باقی‌مانده در ایران، به شرحی مبسوط از اقدامات و فعالیت‌های مانکجی لیمجی هاتریا، سفیر پارسیان هند در ایران عهد ناصری پرداخته است؛ مردی که تلاش و همت بسیاری در جهت لغو حکم پرداخت جزیه از سوی زرتشتیان ایران، به حکومت مرکزی گماشت.

سرگذشت و تاریخ پارسیان هند

پس از سرنگونی تاج و تخت یزدگرد سوم و شکست ساسانیان، و در پی آن گسترش دین اسلام به سرتاسر جغرافیای ایرانشهر، برای دهه‌ها اوضاع بر ایرانیان دشوار گشت و روزگار سختی بر نیاکان زرتشتی ایرانی سپری شد. به‌ویژه تا سده‌ی دوم هجری و تا پیش از قدرت گرفتن عباسیان -که با تسامح زیادی نسبت به ایرانیان برخورد می‌کردند- روزگار مردمان این سرزمین و به‌ویژه آن‌هایی که اسلام نیاورده بودند، یعنی زرتشتیان، جای هیچ تعریفی نداشت. سخت‌گیری‌ها و خراج‌های سنگینی که تحت عنوان «جزیه» از زرتشتیان ایرانی، در خاک خودشان ستانده می‌شد، سرانجام شمار چشمگیری از آنان را به مهاجرت و ترک میهن واداشت. این دسته از مردمان که عمدتاً از دو شهر سنگان در خراسان و ساری در تبرستان عزم جلای وطن کرده بودند، آتش مقدس را به همراه خود برده و به سوی ایالت گُجَرات در هند رهسپار شدند.

جماعت نام‌برده که تحت شرایطی ویژه و تدابیری از سوی حاکمیت گجرات پذیرفته شدند، حتی امروز هم پس از گذشت بیش از هزار سال ماهیت قومی (ایرانی) و دینی (زرتشتی) خود را حفظ نموده و در نقاطی‌چند از هندوستان زندگی می‌کنند. همچنین سایر زرتشتیانی که در سال‌ها و سده‌های پس از آن به هند مهاجرت کردند نیز در مجاورت هم‌میهنان پارسی خود ساکن شده و به آنان پیوستند. گروه یادشده که به «پارسیان هند» شهرت یافتند، هیچ‌گاه ارتباطشان را با هم‌میهنان خود در ایران از دست نداده و در طی این سده‌ها و سال‌های بسیار، از طریق مکاتبات و مباحثات با همتایان خود در خاک ایران در تماس بوده‌اند.

ازآنجاکه موضوع کتابی که پیش رو داریم در یکی از مضامین اصلی‌اش به چگونگی احوال زرتشتیان ایران و آنچه پس از اسلام بر آنان گذشته اختصاص دارد، شناخت تاریخی از زرتشتیانی که به هند مهاجرت کردند و همچنین آن‌ها که در ایران ماندند، ضروری می‌نماید. از همین رو هاشم رضی بخش قابل توجهی از کتاب تاریخ زرتشتیان ایران را به این امر اختصاص داده است. بدین‌گونه که کتابْ ما را با علل و زمینه‌های مهاجرت گروهی از زرتشتیان به هند آشنا کرده و سپس، تاریخ هر دو گروه زرتشتی، خواه ساکنان در ایران و خواه هند را به‌نحو موازی مورد کاوش قرار داده است.

مانکجی لیمجی هاتریا، منجی زرتشتیان ایران

اما بخش عمده‌ای از کتاب کنونی به اقدامات و فعالیت‌های این مرد نامور اختصاص داده شده است. مانکجی لیمجی هاتریا، از بزرگان و نامداران پارسیان هندی در سده‌ی سیزدهم خورشیدی بود. پدران و گذشتگان او در دوران صفویه به هند کوچ کرده بودند. دیری نگذشت که مانکجی یا درویش فانی، به دانشمندی سرشناس و کنشگری اجتماعی در میان پارسیان هند تبدیل شده و پس از چندی به‌عنوان سفیر پارسیان، به ایران، سرزمین مادری خویش بازگشت. در ایران آن دوران، که تحت حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار اداره می‌شد، زرتشتیان هنوز هم مجبور به پرداخت جزیه بودند. حکمی که حتی گذر دوازده سده هم توان از کار انداختنش را نداشت. می‌توان بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین اقدام مانکجی را پیروزی‌اش در لغو جزیه‌ی زرتشتیان دانست. در کتاب تاریخ زرتشتیان ایران، هاشم رضی به شرح کاملی از اقدامات و مکاتبات درازمدت و چندساله‌ی مانکجی با شاه و درباریان قاجار پرداخته است. مکاتباتی که سرانجام به الغای این حکم و این خراج سنگین پس از هزار و دویست سال منجر شد.

کتاب تاریخ زرتشتیان ایران اثری است از هاشم رضی که توسط انتشارات بهجت به چاپ رسیده است.

کتاب تاریخ زرتشتیان ایران برای شما مناسب است اگر

• به تاریخ اجتماعی و به‌ویژه تاریخ اجتماعی ایران علاقه دارید.
• دوستدار شناخت زوایای گوناگونی از وقایع سیاسی هستید.
• در زمینه‌ی دین زرتشت و تاریخ زرتشتیان مطالعه و پژوهش می‌کنید.

در بخشی از کتاب تاریخ زرتشتیان ایران: مانکجی لیمجی هاتریا؛ اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان در دوران قاجاریه می‌خوانیم

علاقه‌ی پارسیان به کمک به نیازمندان از طریق ارجاع کار به آن‌ها و تأمین نیازهای ضروری و بایسته‌ی ایشان زبان‌زد همگان است به‌همین جهت در تمام جامعه‌ی پارسیان هند فرد بی‌کار و بی‌نوایی به چشم نمی‌خورد... این مردمان هنگام کار بی‌اندازه باهوش، نکته‌سنج و دقیق هستند. در تربیت فرزندان خویش اهتمام تام مبذول می‌دارند و سعی می‌کنند که فرزندانشان را به علم و هنر و کوشش آشنا و علاقه‌مند کنند. بی‌جهت نیست که پارسیان در تمام شئون مملکتی از از بهترین‌ها هستند. به‌عنوان مثال بیشتر صنایع و کارهای دستی ناحیه‌ی سورات به دست پارسیان سروسامان می‌یابد.

در نوشته‌های این دوره کمتر اشاره‌ای به ثروت و مکنت بی‌کران پارسیان شده است. به عقیده من بدون هیچ‌گونه اشاره‌ی صریحی ما می‌توانیم نظر به متمول بودن پارسیان بدهیم. آیا ممکن است شخص بی‌پول و نیازمندی بتواند آن چنان نفوذی در دربار داشته باشد که سرنوشت بازرگانی انگلیسی‌ها را تعیین کند؟ (اشاره به رستم مانک‌ست).

فهرست مطالب کتاب

پیش‌نویس
بخش اول: درباره مسئله جزیه / جزیه و تعریف آن و مسئله اقلیت زرتشتی
بخش دوم: مأموریت و شرح حال مانک‌جی
بخش سوم: متن نامه‌های مانک‌جی به بزرگان و معاریف جهت بهبود احوال زرتشتیان
بخش چهارم: متن خطابه‌ی مانک‌جی پس از الغای جزیه و صدور فرمان ناصرالدین‌شاه در این باب به سال 1299 هجری و اقدامات مانک‌جی برای ایجاد تأسیسات جهت پیشرفت
بخش پنجم: کپی و عکس متن نامه اکابر پارسیان خطاب به ناصرالدین‌شاه
بخش ششم: خلاصه کتاب اظهار سیاحت ایران
بخش هفتم: تحقیق درباره زرتشتیان هند - پارسیان
بخش هشتم: کوچ زرتشتیان به هند
بخش نهم: اسناد دیگری از مانک‌جی
بخش دهم: متن مقداری از نامه‌های مانک‌جی که جهت بهبود حال زرتشتیان ایران می‌باشد