معرفی و دانلود کتاب کرد در آیینه شعر فارسی: از رودکی تا شفیعی کدکنی

معرفی کتاب کرد در آیینه شعر فارسی: از رودکی تا شفیعی کدکنی

کتاب کرد در آیینه شعر فارسی، پژوهشی تمام و کمال در حوزه‌ی شعر و ادب فارسی است. فرامرز آقابیگی در این جستار ادبی، به بررسی واژه‌ی کُرد در اشعار شاعران گران‌قدر ایران‌زمین، از رودکی تا شفیعی کدکنی می‌پردازد. واژه‌ی کُرد، نه فقط با هدف اشاره به اقوام کوچ‌نشین، چوپانان و بادیه‌نشینان در ادوار اولیه، بلکه به منظور نمایاندن هویت قومی، شجاعت، مقاومت، زیبایی، مهمان‌نوازی، اصالت و... از دیرباز در اشعار فارسی به کار رفته است.

درباره‌ی کتاب کرد در آیینه شعر فارسی

واژه‌ی کُرد در آثار شاعران دوره‌های سامانی، غزنوی و سلجوقی مانند رودکی، فردوسی، سنایی و امیر معزی، بیشتر با ویژگی‌های جغرافیایی و لغوی همراه بود؛ اما در کنار آن، نشانه‌هایی از احترام به فرهنگ و قدرت این قوم نیز دیده می‌شود. فرامرز آقابیگی در فصل اول جستار ادبی کرد در آیینه شعر فارسی، این اشعار را با تیزبینی می‌کاود. او به شاهنامه نقبی می‌زند؛ جایی که از کردها به‌عنوان مردمی نجیب یاد می‌شود که از ظلم ضحاک فرار کرده و به کوهستان پناه برده‌اند.

در دوره‌های میانی اسلامی، به آثار شاعرانی مانند نظامی و عطار برمی‌خوریم. در این دوره‌ها، واژه‌ی کرد، نمادی عرفانی بود که عناصر فرهنگی و تمثیلی را نیز در دل خود داشت. نظامی از سمت مادری کرد بود و در اشعارش کردها را با صفاتی همچون رزمندگی، زیبایی و مهمان‌نوازی توصیف می‌کرد. عطار نیز واژه‌ی کرد را نمادی از جست‌وجوی حقیقت می‌دانست. فرامرز آقابیگی در کتاب کرد در آیینه شعر فارسی، به نقد و بررسی اشعار دوره‌ی میانی اسلامی پرداخته و با بهره‌گیری از نگاهی تحلیلی و فلسفی، به وجهه‌ی عرفانی و فلسفی واژه‌ی کرد در متون این دوره اشاره می‌کند.

کُردها؛ جوان‌مردان راه و راز در اشعار عطار و نظامی

فرامرز آقابیگی در تحلیل فلسفی و تاریخی خود، به داستان «خسرو و شیرین» از مجموعه‌ی هفت‌پیکر نظامی نقبی می‌زند. کردها در این داستان با ویژگی مهمان‌نوازی شناخته شده‌اند و زیبایی در وجنات و آداب آن‌ها پیدا است. او در این بخش از کتاب کرد در آیینه شعر فارسی، به غزلی از عطار اشاره می‌کند که در آن، «مرد کُرد» نه صرفاً یک شخصیت قومی، بلکه نمادی از جسارت، سخت‌کوشی و وجدان انسانی است. این تطور معنایی از نظامی تا عطار، نشانی از ظرفیت شعر فارسی در بازآفرینی مفاهیم قومی در قالب نمادهای عرفانی و انسانی است. واژه‌ی کُرد در این دو اثر، از یک شخصیت فرهنگی به یک الگوی اخلاقی و معرفتی تبدیل می‌شود؛ الگویی که نه تنها در بستر قومیت، بلکه در مسیر انسان شدن معنا پیدا می‌کند.

کرد در روایت ملی و عرفانی شعر امروز

در فصل پایانی کتاب کرد در آیینه شعر فارسی، به شاعران معاصر می‌رسیم. فرامرز آقابیگی در این بخش از نقد و بررسی ادبی خود، به تحولی بنیادین در نگاه به مفهوم «کرد» اشاره می‌کند. شاعران دوران مشروطه معمولا با نگاهی انتقادی و اجتماعی، کردها را نمایندگان مظلومیت و ستم‌دیدگی در جامعه معرفی می‌کنند. ردپای این تفکر در اشعار شاعرانی مانند نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج و... دیده می‌شود.

فرامرز آقابیگی با تألیف کتاب کرد در آیینه شعر فارسی، دست روی موضوعی گذاشته که کمتر در ادبیات فارسی به آن پرداخته شده است. این جستار ادبی، خلأ مهمی در مطالعات فرهنگی و ادبی ایران را پر کرده و با رویکردی تاریخی، تحلیلی و بینامتنی، به بررسی جایگاه قوم کرد در شعر فارسی می‌پردازد؛ جایگاهی که در بسیاری از منابع ادبی یا نادیده گرفته شده یا تنها به‌صورت سطحی و گذرا به آن اشاره شده است.

از این منظر، کرد در آیینه شعر فارسی، نه تنها یک پژوهش ادبی، بلکه سندی فرهنگی است که به بازخوانی نقش کردها در حافظه‌ی شعری و فرهنگی ایرانیان می‌پردازد. این کتاب با نگاهی چندلایه، به مخاطب کمک می‌کند تا از کلیشه‌ها فراتر رفته و تصویری انسانی و تاریخی را از کردها در ادبیات فارسی بیرون بکشد. تصویری که در آن، کُرد نه فقط یک واژه، بلکه یک روایت کلان است.

باید از انتشارات مروارید برای چاپ و انتشار این اثر ارزشمند سپاس‌گزار باشیم.

کتاب کرد در آیینه شعر فارسی برای شما مناسب است اگر

• به‌عنوان دانشجو یا پژوهشگر ادبیات فارسی، به دنبال تحلیل‌های بینامتنی در آثار شاعران بزرگ از رودکی و فردوسی تا نیما و اخوان ثالث می‌گردید.
• می‌خواهید یک جستار ادبی در حوزه‌ی شعر فارسی را در دست بگیرید که نگاهی تازه و تحلیلی به مفاهیم عرفانی، اجتماعی و سیاسی ارائه دهد.
• به شعر، تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی علاقه‌مند هستید.

در بخشی از کتاب کرد در آیینه شعر فارسی: از رودکی تا شفیعی کدکنی می‌خوانیم

نفیسی با آوردن مطلب زیر هر کس را که ترک و تازی نبوده، کُرد نامیده و تمام چادرنشینان را هم یکسره کُرد نامیده است و با اطمینان خاطر گفته که لازم نیست «دانشمندان هیچ دیاری رنج بحث و رد آن را بر خود هموار کنند» و عملاً راه هرگونه بحث و مقال را در این‌باره مختومه اعلام کرده‌اند: «در بسیاری از متون زبان فارسی، همیشه که خواسته‌اند طوایف چادرنشین ایران را برشمارند ایشان را کُرد نامیده‌اند و در این اواخر کُرد اصطلاحی خاص شده است برای چادرنشینان ایرانی‌نژاد که نژاد و زبانشان ترک و تازی نباشد. به همین جهت است که هر طایفه ایرانی را که به ترکی و تازی سخن نمی‌رانده و از نژاد ترک و عرب نبوده و چادرنشین بوده در هرجا که بوده است کُرد گفته‌اند؛ چنانکه مثلاً بختیاری‌ها و لرها و همۀ چادرنشینان فارس و کرمان و خراسان و نواحی مرکزی و غربی و شمالی ایران را در هر کجا بوده‌اند کُرد دانسته‌اند و حتی آن‌هایی را هم که از نژاد ایرانی‌اند و به زبان‌های ایرانی (اقسام کُردی) سخن می‌رانند در هر کشور دیگر باشند کُرد می‌دانند و این نکته بسیار متقن و عالمانه است و دلایل بسیار با خود دارد و گمان ندارم دانشمندان هیچ دیاری رنج بحث و رد آن را بر خود هموار کنند.» درحالی‌که می‌دانیم کاربرد و بسامد و معنای کُرد در متون، ممکن است غیر از این باشد و نمی‌تواند فقط بر نظر او استوار باشد، بلکه سوای این می‌توان خوانش‌ها و نظرهای دیگری هم در باب این کلمه اظهار داشت. نفیسی تمام چادرنشینان را اعم از بختیاری، لُر و همۀ چادرنشینان بخش‌های شمال و غرب و جنوب و شرق و مرکز را کُرد معرفی کرده، ولی دربارۀ این‌که چگونه کوچ‌نشینان بعداً هر یک تحت نامی خاصی درآمدند توضیحی نداده و دربارۀ این‌که چرا بعدها از این رویّۀ نامگذاری یعنی اطلاق «کُرد به طور عام» برای همۀ کوچ‌نشینان پیروی نشده، صحبتی به میان نیاورده است!

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
شاعران کُرد در قلمرو زبان و ادب فارسی
کُرد در شعر دورۀ خراسانی
رودکی
ابوالحسن علی‌بن محمد الغزالی اللوکری
عماره مروزی
فردوسی
فخرالدین اسعد گرگانی
قطران تبریزی
امیرمعزی
سنایی غزنوی
سوزنی سمرقندی
انوری
نظامی
فریدالدین عطار نیشابوری
اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر کرمانی
کُرد در شعر دورۀ عراقی
مولوی
سعدی
سلطان ولد
رکن‌الدین اوحد‌ی
ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین
نوری اژدری
حافظ
محمد شیرین مغربی
شاه نعمت‌الله ولی
نورالدین عبدالرحمان جامی
کُرد در شعر دورۀ وقوع
میر تقی‌الدین کاشانی
کُرد در شعر دورۀ هندی
کُرد در شعر دورۀ بازگشت
قائم‌مقام فراهانی
حاج ملا محمد اسماعیل فدایی کزازی
یغمای جندقی
نامی خلجستانی
صبوری
قاآنی شیرازی
فتح‌الله خان شیبانی
میرزا آقاخان کرمانی
کُرد در شعر دورۀ مشروطه
شعر دورۀ مشروطه
حاجب شیرازی
ادیب‌الممالک فراهانی
ایرج میرزا
اقبال لاهوری
عارف قزوینی
ملک‌الشعراء بهار
فرخی یزدی
میرزاده عشقی
کُرد در شعر دورۀ معاصر
نیما یوشیج
مهدی اخوان ثالث
هوشنگ ابتهاج
محمدرضا شفیعی کدکنی
جمع‌بندی و استنتاج
منابع
نمایۀ کسان
نمایۀ جای‌ها