معرفی و دانلود کتاب عطار و عطر جنون: کتاب سوم مجموعه پیوندهای ادبیات و روانکاوی

معرفی کتاب عطار و عطر جنون: کتاب سوم مجموعه پیوندهای ادبیات و روانکاوی

فرزام پروا در کتاب عطار و عطر جنون، با قلمی روان و تحلیلی به یکی از پیچیده‌ترین و جذاب‌ترین شخصیت‌های تاریخ ادبیات فارسی می‌پردازد و می‌کوشد پرده‌های افسانه‌ای را از چهره‌ی عطار بردارد تا عطار واقعی را در تقاطع شعر، عرفان، روان و جنون بشناسیم. این کتاب که جلد سوم از مجموعه‌ی پیوندهای ادبیات و روانکاوی است، نقدی روانکاوانه بر شش متن منظوم عطار ارائه می‌کند و می‌کوشد اشعار عطار نیشابوری را بر اساس نظریات روانکاوانه‌ی فروید تحلیل کند.

درباره‌ی کتاب عطار و عطر جنون

عطار نیشابوری (Attar of Nishapur) یکی از برجسته‌ترین شاعران، عارفان و متفکران قرن هفتم هجری است که با آثار ماندگاری چون منطق‌الطیر، الهی‌نامه و اسرارنامه، روح، عشق و سلوک عرفانی را در قالب شعر و حکایت به نظم کشیده است. آثار عطار چنان عمیق و چندبُعدی است که قرن‌ها بعد هنوز ذهن پژوهشگران را به خود مشغول می‌کند. فرزام پروا، روان‌پزشک و نظریه‌پرداز فرهنگی که معتقد است، عطار چندان که باید مورد توجه، تحلیل و بررسی قرار نگرفته، در کتاب عطار و عطر جنون (Attar and the Scent of Psychosis)‌ از منظری میان‌رشته‌ای به فریدالدین عطار نیشابوری نگاه می‌کند. نویسنده که در جلد اول و دوم از مجموعه‌ی ادبیات و روانکاوی به نقد اشعار حافظ و فردوسی پرداخته، در این جلد از مجموعه، همزمان از ادبیات، روانکاوی، فلسفه و عرفان بهره می‌برد تا به سؤال‌هایی نو درباره‌ی رابطه‌ی عطار با «جنون»، حالات روحی مجانین و پیوندهای این حالات با مراحل سلوک عارفانه پاسخ دهد.

جنون، شوریدگی و هستی؛ پرسش‌های بنیادین کتاب عطار و عطر جنون

فرزام پروا در کتاب عطار و عطر جنون پرسش‌های بنیادینی را درباره‌ی عطار مطرح می‌کند. «دلیل این همه توجه عطار به دیوانگان و شوریدگان چیست؟ چرا حالات روحی مجانین برای او اهمیت داشت؟ و چگونه از این تجربه‌های ذهنی برای پاسخ به مسائل هستی و آگاهی بهره برد؟ دلیل تأثیر شگفتی که شعر عطار روی جان و روح آدمی می‌گذارد، چیست؟» نویسنده تلاش می‌کند تا برای تحلیل متون عطار، از ابزارهای روان‌شناختی و باستان‌شناسی ادبی کمک بگیرد و نشان دهد که ساختار فکری عطار نه‌تنها در سنت عرفانی، بلکه در مواجهه با مفاهیم روانی معاصر نیز قابل تأمل است.

تحلیل آثار متون منظوم عطار بر اساس نظریات فروید و لکان

فرزام پروا برای کتاب عطار و عطر جنون زیر عنوان «از فرید تا فروید (غزلیات و مثنوی‌های فریدالدین عطار از منظر باستان‌شناسی ادبی)» را برگزیده است. او در مطالعه‌ی خود از شش اثر منظوم عطار یعنی «الهی‌نامه، اسرارنامه، منطق‌الطیر، مصیبت‌نامه، مختارنامه و دیوان اشعار» بهره‌گرفته و قصد کرده عطار را نه از خلال داستان‌ها و حکایت‌هایی برساخته، بلکه از میان اشعار وی بشناسد. فرزام پروا در فصل اول به زندگی و زمانه‌ی عطار می‌پردازد. سپس در فصل‌های بعدی اشعار عطار را بر اساس نظریات فروید و لکان تفسیر و تحلیل می‌کند. او شباهت‌هایی میان سلوک عرفانی عطار و مسیر روانکاوی می‌بیند و از این منظر لایه‌های عمیق معنایی آثار عطار را می‌کاود.

در مجموع، کتاب عطار و عطر جنون مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای است که به یکی از بزرگ‌ترین شاعران فارسی‌زبان می‌پردازد. این کتاب جلد سوم از مجموعه‌ی پیوندهای ادبیات و روانکاوی است که نه‌تنها به توضیح آثار عطار می‌پردازد، بلکه سعی دارد خواننده را به بازنگری در فهم خود از عرفان، شعور و جنون دعوت کند. انتشارات نگاه با چاپ این کتاب خوانشی روانکاوانه از اشعار عطار را در اختیار علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک قرار داده است.

کتاب عطار و عطر جنون برای شما مناسب است اگر

• به نقد و خوانش روانکاوانه‌ی ادبیات کلاسیک فارسی، به‌ویژه آثار منظوم عطار، علاقه‌مندید.
• به ادبیات عرفانی فارسی و اشعار عطار نیشابوری علاقه دارید و می‌خواهید لایه‌های معنایی آن را از منظر روانشناختی بشناسید.
• پژوهش‌گر، دانشجوی ادبیات یا علاقه‌مند به ادبیات عرفانی هستید و می‌خواهید درباره‌ی اشعار عطار نیشابوری بیشتر بدانید.

در بخشی از کتاب عطار و عطر جنون: کتاب سوم مجموعه پیوندهای ادبیات و روانکاوی می‌خوانیم

برای کمتر کسی این نکته جای شک دارد که اگر مولانا شمس را نداشت (و همچنین معلمی چون عطار را)، به آن مرتبۀ والای انسانی و عرفانی نمی‌رسید. معلمی بود که شاگردانی تربیت کرده بود ولی حتی یک بیت شعر عرفانی هم نسروده بود و امروزه چه بسا جز در کلام شاگردانش، جایی از او نشانی نمی‌یافتیم. واعظی بود زاهد که شاگردانی هم تربیت کرده بود و امرای زمانه هم در مجلس درسش در قونیه شرکت می‌کردند و بس. مقایسۀ مجالس سبعۀ او که پیش از مواجهه با شمس برگزار شده با کتاب «فیه مافیه» که محصول ملاقات با شمس است این نکته را به خوبی ثابت می‌کند.

مطالعۀ تاریخ و اشعار عطار برای ما این پرسش را مطرح می‌کند که شمس عطار کجاست؟ چطور ممکن است که فردی بدون کمک گرفتن از دیگری، بتواند آن حروف نقش شده در سنگ را، وجود زبانی‌اش و هویت‌سازی‌هایش را ویران کند و به جریان در آورد؟ یک احتمال این است که از ابتدا هم آن حروف ایستایی زیادی نداشته باشند، و با معانی خاصی فیکس و محکم نشده باشند. این همان چیزی است که در روانکاوی امروز به آن ساختار سایکوز (جنون) گفته می‌شود، که البته با جنونی که در روانپزشکی با توهم‌ها و هذیانات مشخص می‌شود متفاوت است: فردی ممکن است ساختار سایکوز داشته باشد، اما تا آخر عمر _ از طریق راهی که برای فیکس و ثابت کردن دال‌هایش یافته است _ علائم جنون را از خود نشان ندهد. ساختار جنون به این معنی است که فرد در دوران کودکی به معنای واقعی کلمه وارد زبان نشده است، بزرگ دیگری که بتواند معانی ثابت و معینی به کلمات بدهد در اختیار ندارد، و به این ترتیب آرزوی بزرگی دارد که بتواند وارد زبان شود، زبان بتواند بخشی از وجود او را اخته کند و جلوی جریان بی‌محابا و افسارگسیختۀ دال‌ها را بگیرد. با حرمت بسیاری که عطار برای پدر خود و جانشینان پدر (تذکره‌الاولیاء) قائل است و همین‌طور دلایل دیگری که در مقدمۀ کتاب به آن‌ها اشاره کردیم، نمی‌توانیم قائل به این باشیم که «نام پدر» در او شکل نگرفته و او ساختار سایکوز داشته است، بلکه برعکس بایستی گفت تحت تاثیر نام‌پدر، فرامنی قهار و قدرتمند در وجود او به یادگار گذاشته شده است. نام‌پدر در چهار پنج سال اول زندگی تحت تاثیر جایگاه پدری شکل می‌گیرد؛ اگر پدری اعتبار کافی برای فرزندش نداشته باشد، به نحوی که او نتواند برای جدا شدن از مادر به او و جایگاهش اعتماد کند، ما با ساختار سایکوز روبرو خواهیم بود، که در مورد عطار مطرح نیست.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل اول: گل‌هایی که در روزگار آشوب و قحطی و قتل عام می‌روید
فصل دوم: عطار: سرسلسلۀ قدر نادیده‌ای در آستانۀ دوشاخه شدن رودخانۀ شعر فارسی
فصل سوم: دو حادثۀ ویرانگر زندگی: راز شوریدگی و «صاحب‌واقعه» شدن عطار
فصل چهارم: آرزوی اختگی و آموزگاری چون جنون: وجه پنهان و پیدای آثار عطار
فصل پنجم: از فردوسی، سایۀ پدر عطار تا حلّاج، پیر سمبولیک یا «شمس» عطار
فصل ششم: دال مرکزی منظومۀ عطار: درد یا سیمرغ؟
فصل هفتم: ورای کدورت دال‌ها: پرده‌های افسانه بر حفره‌های هولناک وجود
فصل هشتم: دو سرفصل بنیادین تمام آثار عطار: آگاهی و هستی
پی‌گفتار
کتابنامه