معرفی و دانلود کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی

معرفی کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی

فارسی شِکر است! و شناخت تاریخچه‌ی دستور زبان فارسی، همانند چشیدن لایه‌های پنهان همین شِکر است که استاد جمال‌زاده از آن سخن گفت. کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی اثر دکتر مهری باقری ما را به سفری علمی و فرهنگی در دل زبان فارسی می‌برد؛ سفری که در آن، هر پرسش دریچه‌ای است به فهمی ژرف‌تر از ساختار، معنا و تحول این زبان شیرین.

درباره‌ی کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی

دکتر مهری باقری با نگاهی پژوهشی و دقیق، تاریخ زبان فارسی را در سه دوره‌ی باستان، میانه و جدید بررسی کرده و با بهره‌گیری از شیوه‌ی پرسش و پاسخ، مفاهیم پیچیده‌ی زبان‌شناسی تاریخی را به صورت قابل فهم ارائه می‌دهد. با مطالعه‌ی کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی با دگرگونی‌های آوایی، صرفی، نحوی و واژگانی زبان فارسی آشنا می‌شویم؛ در این جستار ادبی، نکات مهمی در خصوص چگونگی حذف و افزوده شدن واج‌ها، تحول ساخت افعال و اسم‌ها، تأثیر زبان‌های بیگانه بر واژگان فارسی و بررسی خطوط باستانی و متون خاموش ارائه شده است.

نقش عوامل درون‌زبانی و برون‌زبانی نیز یکی از نکات مهمی است که مهری باقری در کتاب پژوهشی چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی به آن می‌پردازد. به باور این نویسنده و پژوهشگر، زبان، همچون موجودی زنده، در تعامل با فرهنگ، تاریخ و جامعه رشد می‌کند و دگرگون می‌شود. همین دیدگاه زنده و پویا نسبت به زبان، بنیان تحلیل‌های تاریخی را در کتاب شکل می‌دهد.

زبان فارسی؛ روایتی از تحول در آینه‌ی تاریخ و جامعه

مهری باقری تأکید می‌کند که هیچ یک از تحولات زبانی در خلاء رخ نمی‌دهند؛ بلکه هر تغییر واجی، نحوی یا واژگانی، بازتابی از تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی زمانه‌ی خود است. او در کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی با طرح دقیق و مستند دویست و یک پرسش و پاسخ، این دیدگاه را در بستر تاریخ زبان فارسی به خوبی بسط می‌دهد. باقری نشان می‌دهد که زبان نه تنها تحت تأثیر قواعد درونی خود دگرگون می‌شود، بلکه همواره در تعامل با محیط پیرامونش، از تحولات سیاسی و سلطه‌های تاریخی گرفته تا تغییرات فرهنگی و تماس با زبان‌های دیگر، شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد.

کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی در واقع پلی است میان زبان‌شناسی علمی و درک فرهنگی از زبان. دعوتی است به شناخت بهتر زبان مادری؛ نه فقط به‌عنوان ابزار ارتباط، بلکه به‌عنوان میراثی زنده و پویا. این اثر پژوهشی مهم، توسط نشر قطره منتشر شده و در دسترس شما عزیزان قرار گرفته است.

کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی برای شما مناسب است اگر

• شیفته‌ی زبان فارسی هستید و می‌خواهید با سیر تحول این زبان شیرین در طول قرن‌های متمادی آشنا شوید.
• به دنبال درک علمی از تغییرات آوایی، صرفی، نحوی و واژگانی زبان فارسی در دوره‌های باستان، میانه و جدید هستید.
• دانشجوی رشته‌های زبان‌شناسی، ادبیات فارسی یا تاریخ زبان هستید و به یک منبع پژوهشی معتبر نیاز دارید.
• می‌خواهید با خطوط باستانی و واژگان دخیل در زبان فارسی آشنا شوید.

در بخشی از کتاب چرا؟: دویست و یک پرسش و پاسخ در زمینه تاریخ زبان فارسی می‌خوانیم

خطّ فارسی باستان از چپ به راست نوشته و خوانده می‌شد ولی خط اوستایی همانند خط‌های دیگرِ دورۀ میانه و خط فارسی جدید، از راست به چپ نوشته و خوانده می‌شود.

سدیگر اینکه مطالب و مضامین نوشته‌های فارسی باستان محدود به گزارش‌های تاریخی و اداری و امور ساختمانی و یا سردرِ کاخ‌ها و بناها است. ولی گسترۀ موضوعات متون اوستایی بسیار وسیع است و افزون بر مضامین مذهبی و جهان‌بینی دینی، حاوی موضوعات دیگری همچون: تاریخِ اساطیری، اخترشناسی و نجوم، درمان و پزشکی، گاه‌شماری، گیهان شناسی و جغرافیا، باورها و فرهنگ عامه، معرفت‌شناسی، جانورشناسی و غیره می‌باشد.

یکی دیگر از تفاوت‌های آثار بازمانده از این دو زبان مقدار و جنس آن‌ها است. بیشترین کتیبه‌های فارسی باستان بر سنگ و تعدادی نیز بر الواح گلی و زرین و سیمین نگاشته شده است. چندین سکه و مُهر و نگین و ظرف و وزنه نیز از زمرۀ اسناد بازمانده از فارسی باستان‌اند. این آثار یا به دلیل غیرمنقول بودن همچون سنگ‌نوشته‌ها و یا به دلیل ارزش مادی‌شان مانند آثاری که در موزه‌ها نگهداری می‌شوند، اغلب برجای مانده‌اند. با این همه، نوشته‌های فارسی باستان در مقایسه با متون اوستایی، معدود و اندک است. متون اوستایی چنان که از گزارش‌ها و شواهد تاریخی برمی‌آید، نخستین بار که در زمان ساسانیان به رشتۀ تحریر درآمد، شامل بیست و یک «نسک» یا «کتاب» بوده است. ولی بخش بزرگی از آن نوشته‌ها نایافت شده است و آنچه هم اکنون در دست است تنها پنج کتاب است به نام‌های: یسنا، یشتها، ویسپَرَد، وندیداد و خرده اوستا. با این همه، آثار بر جای ماندۀ اوستایی در مقایسه با آثار فارسی باستان، بیشتر و در حوزۀ زبان‌شناسی تاریخی، چشم‌گیرتر و دست‌گیرتر است.

فهرست مطالب کتاب

دیباچه
پیشگفتار
پرسش 1: منظور از «تاریخ زبان» چیست؟
پرسش 2: چرا هر زبان یک شکلِ ثابت ندارد و پیوسته در مقاطع مختلف تاریخی تغییر و تحوّل می‌یابد؟
پرسش 3: چه عواملی تحوّل و دگرگونی‌های زبانی را پدید می‌آورند؟
پرسش 4: منظور از عوامل بیرونی یا «علل خارجی» تحوّلات زبانی چیست؟
پرسش 5: علّت داخلی تحوّل و دگرگونی زبان چیست؟
پرسش 6: زبان در مراحل تحوّل خود، از چند جهت دگرگون می‌شود؟
پرسش 7: چرا همۀ زبان‌های دنیا به یک روش مورد مطالعه قرار نمی‌گیرند؟
پرسش 8: «زبان‌های ایرانی» از اعضای کدام خانوادۀ زبانی شمرده می‌شوند، این خانواده به چه نام‌های دیگری نیز خوانده شده است؟
پرسش 9: خانوادۀ زبانی هند و اروپایی چگونه، در چه زمانی و به‌وسیلۀ چه کسی شناخته شد؟
پرسش 10: مهم‌ترین زبان‌های خانوادۀ هندواروپایی کدامند؟
پرسش 11: از زبان‌های بسیار زیادی که در جهان امروزی به کار می‌روند، کدام یک جزو خانوادۀ زبانیِ «هند و اروپایی» هستند؟
پرسش 12: هم ریشه بودن یک واژه را در زبان‌های هند و اروپایی چگونه می‌توان نشان داد؟
پرسش 13: چرا زبان سانسکریت از زبان‌های دیگر خانواده هند و اروپایی به زبان‌های ایرانی نزدیک‌تر است؟
پرسش 14: متون بازمانده به زبان سنسکریت چه نقش و اهمیتی در بررسی تاریخیِ زبان فارسی دارند؟
پرسش 15: چه متونی از زبان سنسکریت در دست است؟
پرسش 16: چگونه می‌توان تاریخ یک زبان را بررسی کرد؟
پرسش 17: چگونه می‌توان دوره‌های تحوّلیِ یک زبان را تعیین کرد؟
پرسش 18: چرا در بررسی‌های تاریخی زبان‌های ایرانی، سه دورۀ تحوّلی وجود دارد؟
پرسش 19: در بررسی تاریخیِ زبان‌های ایرانی، به چه مقطع زمانی دورۀ باستان گفته می‌شود؟
پرسش 20: از چند زبان ایرانی باستان اسناد و شواهدی در دست است؟
پرسش 21: آیا از هر چهار زبان سکایی باستان، مادی، اوستایی و فارسی باستان اثر مستقلی در دست است؟
پرسش 22: سکایی زبان کدام یک از تیره‌های ایرانی بوده است و چه شواهدی از آن زبان موجود است؟
پرسش 23: مادها در کدام منطقه از ایران باستان می‌زیستند و چه شواهدی از زبان آن‌ها در دست است؟
پرسش 24: چرا زبان اوستایی به این نام خوانده می‌شود و این زبان در کدام بخش از ایران باستان به کار می‌رفته است؟
پرسش 25: در حال حاضر چه بخشی از اوستا بر جای مانده است؟
پرسش 26: چرا بخشی از اوستای موجود «گاهان» نام دارد؟ این بخش در کدام یک از متون موجود اوستایی جای دارد؟
پرسش 27: چرا در تحقیقات مربوط به زبان‌های ایرانی از دو اصطلاحِ «اوستایی متقدم» و «اوستایی متأخر» یاد می‌شود. منظور از این دو اصطلاح چیست؟
پرسش 28: منظور از فارسی باستان کدام زبان است؟
پرسش 29: در تاریخ زبان فارسی، کدام مقطع زمانی دورۀ باستان محسوب می‌شود؟
پرسش 30: از فارسی باستان چه آثاری در دست است؟
پرسش 31: چرا مهم‌ترین اثری که از فارسی باستان بازمانده است و چگونگی این زبان را از حیث دستوری و واژگانی آشکار می‌کند، سنگ‌نبشتۀ بیستون است؟
پرسش 32: چرا خطی که در نوشتن آثار فارسی باستان به کار رفته «میخی» نام گرفته است؟
پرسش 33: چرا با این‌ که خط فارسی باستان از خطوط سامیِ رایج در بین‌النهرین اقتباس شده است، می‌توان آن را از دیگر خطوط آن سامان بازشناخت؟
پرسش 34: ویژگی‌های خط میخیِ فارسی باستان چیست؟
پرسش 35: نویسه‌های خط میخیِ فارسی باستان چگونه‌اند؟
پرسش 36: شیوۀ نوشتن اعداد در کتیبه‌های فارسی باستان چیست؟
پرسش 37: چرا خط میخی فارسی باستان «هجانگار» محسوب می‌شود؟
پرسش 38: تفاوت خط میخی فارسی باستان با خطوط دیگر ایرانی چیست؟
پرسش 39: با توجه به اینکه زبان‌های فارسی باستان و اوستایی، هر دو از زبان‌های ایرانیِ دورۀ باستان هستند، آیا متون اوستایی نیز همانند نوشته‌های فارسی باستان در همان روزگاران کهن به رشتۀ تحریر در آمده است؟
پرسش 40: آثار بازمانده از دو زبان فارسی باستان و اوستایی چه تفاوت‌هایی دارند؟
پرسش 41: چرا در بررسیِ تاریخ زبان فارسی از متون بازماندۀ اوستایی استفاده می‌شود؟
پرسش 42: در بررسی تاریخیِ زبان‌های ایرانی، کدام مقطع زمانی دورۀ میانه محسوب می‌شود؟
پرسش 43: از کدام یک از زبان‌های ایرانی میانه اثری برجای مانده است؟
پرسش 44: زبان‌های ایرانی میانۀ گروه شرقی کدامند؟
پرسش 45: زبان‌های ایرانی میانۀ گروه غربی کدامند؟
پرسش 46: ویژگی چشم‌گیر و خاصِ متون بازمانده از زبان‌های ایرانی میانه، چیست؟
پرسش 47: هُزوارش چیست و در متون چه دوره‌ای وجود دارد؟
پرسش 48: زبان «پهلوی اشکانی» به چه نام‌های دیگری نیز خوانده می‌شود؟
پرسش 49: آثار پارتی به چه خط‌هایی نوشته شده است؟
پرسش 50: چه آثار و اسنادی به زبان و خط پارتی یافت شده است؟
پرسش 51: کتیبه‌های پارتی در چه مکان و زمانی نگاشته شده‌اند؟
پرسش 52: سکه‌هایی که از اشکانیان به دست آمده چه ویژگی‌هایی دارد؟
پرسش 53: سفالینه‌های نسا چیستند؟
پرسش 54: قباله‌های اورامان چیستند؟
پرسش 55: اسناد دورا اوروپوس (Dura-Europos) چگونه به دست آمده است؟
پرسش 56: منظور از متون «پارتی مانوی» یا «متون پارتی تورفانی» چیست؟
پرسش 57: زبان «پهلوی ساسانی» به چه نام‌های دیگری نیز خوانده می‌شود؟
پرسش 58: چرا زبان پهلوی ساسانی را «فارسی میانه» نامیده‌اند؟
پرسش 59: آثار «پهلوی» به چه خطی نوشته شده‌اند؟
پرسش 60: منبع اقتباس خطوط ایرانیِ دورۀ میانه چیست؟
پرسش 61: چرا خواندن خط فارسی میانه از خط فارسی باستان مشکل‌تر است؟ دشواری‌های این خط چیست؟
پرسش 62: چرا خط فارسی شبیه خط پهلوی است؟
پرسش 63: نویسه‌های خط پهلوی چطور به هم می‌پیوندند و شکل‌های حاصل از پیوستنِ دو حرف آن، چگونه است؟
پرسش 64: نویسه‌های خطوط متعددی که برای نوشتن زبان فارسی میانه به کار می‌رفت چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
پرسش 65: با توجه به این که در دورۀ میانه خط‌های متعدد و گونه گونی ابداع شد که موارد کاربرد آن‌ها متفاوت بوده است، چند خط ویژه متون مذهبی بود؟
پرسش 66: همسانی و ناهمسانی‌های دو خط «اوستایی» و «مانوی» چیست؟
پرسش 67: چه آثاری از زبان فارسی میانه (پهلوی) برجای مانده است؟
پرسش 68: ویژگی سنگ‌نوشته‌های دوران ساسانی چیست؟
پرسش 69: سکه‌هایی که از زمرۀ آثار فارسی میانه به شمار می‌روند چگونه‌اند؟
پرسش 70: چرا مُهرها و سنگ‌های ثمین و ظروف سیمین از اسناد فارسی میانه محسوب می‌شوند؟
پرسش 71: چه مدارکی به زبان فارسی میانه در«دورا اروپوس» به دست آمده است؟
پرسش 72: پاپیروس‌هایی که جزو اسناد فارسی میانه شمرده می‌شوند چیستند؟
پرسش 73: منظور از «مزامیر» کدام نوشتۀ فارسی میانه است؟
پرسش 74: چرا «متون مانوی» به نام «متون تورفانی» نیز خوانده می‌شوند؟
پرسش 75: متون پهلوی چیستند؟
پرسش 76: منظور از کتب دینی زرتشتی که به زبان پهلوی نگارش یافته چیست؟
پرسش 77: «زند» چیست؟
پرسش 78: پازند چیست؟
پرسش 79: چرا و چگونه پازند نویسی رایج شد؟
پرسش 80: افزون بر زند و پازند چه متن‌های مذهبی دیگری از زبان پهلوی موجود است؟
پرسش 81: از متون غیردینی به زبان فارسی میانه چه آثاری برجای مانده است؟
پرسش 82: اندرزنامه‌های پهلوی چیستند؟
پرسش 83: آیا شیوه‌های اندرز نویسیِ دورۀ میانه به فارسی جدید رسیده است؟
پرسش 84: افزون بر اندرزنامه‌ها، چه کتاب‌های غیرمذهبی از فارسی میانه برجای مانده است؟
پرسش 85: برگردان کدام یک از کتاب‌های یاد شدۀ پهلوی در شاهنامۀ فردوسی آمده است؟
پرسش 86: چرا متون تورفانی نقش مهمی در خوانش متون پهلوی و اهمیّت چشم‌گیری در شناخت زبان فارسی میانه دارد؟
پرسش 87: چرا متونی که به زبان فارسی میانه و به خطوط گوناگون نوشته شده اهمیّت ویژه‌ای در بررسی‌های تاریخی زبان فارسی دارند؟
پرسش 88: در تاریخچۀ زبان‌های ایرانی، کدام برهۀ تاریخی دورۀ جدید شمرده می‌شود؟
پرسش 89: چرا برخی از محققان دورۀ جدید را از سدۀ دهم میلادی به‌حساب می‌آورند؟
پرسش 90: آیا همۀ زبان‌های ایرانیِ دورۀ جدید در ایران کنونی به کار می‌روند؟
پرسش 91: کدام یک از زبان‌های ایرانیِ دورۀ جدید زبان رسمی است؟
پرسش 92: چرا در دورۀ جدید از زبان فارسیِ نو با عنوان «فارسیِ دری» یاد می‌شود؟
پرسش 93: سابقۀ تاریخیِ زبان فارسی چیست؟
پرسش 94: چگونه می‌توان سابقۀ تاریخی زبان فارسی را با نمودار نشان داد؟
پرسش 95: چرا در آغاز دورۀ اسلامی چند قرن سکوت ادبی و علمیِ فارسی دری وجود داشت؟
پرسش 96: چرا و به چه ترتیب زبان عربی در اوایل دورۀ جدید زبان رسمی و دیوانی ایران شد؟
پرسش 97: چرا و چگونه زبان فارسی در دورۀ جدید بار دیگر رونق گرفت؟
پرسش 98: فارسی دری چگونه جای گزین زبان عربی شد و بار دیگر زبان اداری و رسمی ایران گردید؟
پرسش 99: فارسی دری به‌جز محدودۀ جغرافیایی ایران کنونی در کدام مناطق دیگر رواج دارد؟
پرسش 100: چرا و چگونه زبان فارسی در شبه‌قارۀ هند رواج یافت؟
پرسش 101: چرا و چگونه زبان فارسی در آسیای کوچک رایج شد؟
پرسش 102: خطی که در دورۀ جدید برای نوشتن زبان فارسی به کار می‌رود چیست و از کدام خط اقتباس شده است؟
پرسش 103: چرا خط فارسی نمی‌تواند زبان فارسی را به‌گونه‌ای وافی و منطبق با صورت تلفظی آن بنویسد؟
پرسش 104: زبان فارسی چند دورۀ تحوّلی داشته است؟
پرسش 105: چرا خواندن متونی که از زبان‌های خاموش ایرانی برجای مانده است به دو روش انجام می‌گیرد؟
پرسش 106: حرف‌نگاری چگونه است؟
پرسش 107: آوانگاری چگونه است و تفاوت آن با حرف‌نگاری چیست؟
پرسش 108: فارسی دری از چه جهاتی با فارسی میانه تمایز دارد؟
پرسش 109: چه دگرگونی‌های آوایی در زبان فارسی از دورۀ میانه به دورۀ جدید رخ داده است؟
پرسش 110: حذفِ اصوات در فارسی جدید چگونه بوده است؟
پرسش 111: پی آمد مهمی که پس از فرایند حذف در ساخت آواییِ فارسی نو پدید آمده چیست؟
پرسش 112: چرا همخوان یا صامت میانجی در برخی از واژه‌ها ظاهر می‌شود؟
پرسش 113: در زبان فارسی کدامیک از واج‌ها در نقش همخوان میانجی به کار می‌رود؟
پرسش 114: چرا همخوان‌های میانجی یکی از سه واج: و، ی، گ هستند؟
پرسش 115: چرا واج میانجی در بیشتر موارد «ی» است؟
پرسش 116: در چه مواقعی همخوان میانجی «گ / g» و در چه مواردی «ی / y» یا «و / v» است؟
پرسش 117: چرا «‌های غیر ملفوظ» در نمود مکتوب زبان فارسی ظاهر شده است؟
پرسش 118: فرایند افزایش در واج‌آرایی فارسی جدید چگونه بوده است؟
پرسش 119: فرایند جابجایی یا قلب در فارسی جدید چگونه است؟
پرسش 120: فرایند ادغام در فارسی جدید چگونه صورت می‌گیرد؟
پرسش 121: فرایند ابدال در فارسی چگونه بوده است؟
پرسش 122: پی آمد فرایند «ابدال» در زبان فارسی چیست؟
پرسش 123: کدام واج‌ها «نیم مصوّت» هستند و تحوّل تاریخی آن‌ها چگونه است؟
پرسش 124: واج «و / v» در زبان فارسی چه تحولاتی داشته است؟
پرسش 125: واج «ی / y» در زبان فارسی چه دگرگونی‌های تاریخی داشته است؟
پرسش 126: بستواج‌های بی‌واک چگونه تحوّل می‌یابند؟
پرسش 127: واج «ه / h» به چه اصواتی بدل می‌شود؟
پرسش 128: بیشترین دگرگونی‌های تاریخیِ صوت «پ / p» چیست؟
پرسش 129: صوت č / چ به چه اصواتی تبدیل می‌شود؟
پرسش 130: تحول چشم‌گیر واج «r / ر» در دستگاه افعال فارسی چیست؟
پرسش 131: واج د / d در تحول تاریخی از فارسی باستان تا فارسی دری به چه اصواتی بدل می‌شود؟
پرسش 132: کدام یک از فرایندهای واجی در دستگاهِ آوایی فارسی بیشتر تأثیرگذار بوده است؟
پرسش 133: فارسی میانه (پهلوی) و دری از نظر ساخت دستوری چه تفاوتی با فارسی باستان دارند؟
پرسش 134: منظور از زبان ترکیبی چیست؟
پرسش 135: منظور از زبان تحلیلی چیست؟
پرسش 136: چرا زبان فارسی از صورت ترکیبی به صورت تحلیلی درآمد؟
پرسش 137: چرا در تاریخ زبان فارسی از دوران سلطۀ سلوکیان بر ایران با عنوان «دورۀ تاریک» یا «حلقۀ گمشده» یاد می‌شود؟
پرسش 138: ویژگی‌های ساختاری زبان ترکیبی فارسی باستان چه بود؟
پرسش 139: حالت‌های هشتگانۀ اسم در فارسی باستان چیستند؟
پرسش 140: زبان «تحلیلی» فارسی در دورۀ «میانه» و «جدید» چه ویژگی‌هایی دارد؟
پرسش 141: آیا زبان فارسی پس از تبدیل از صورت «ترکیبی» به صورت «تحلیلی» و حذف سیستم صرف اسامی و جنس دستوری و ساخت مثنی دچار نارسایی شده است؟
پرسش 142: زبان فارسی از دورۀ میانه که به صورت تحلیلی تحول یافته است، چگونه حالت‌های هشتگانۀ اسم را بیان می‌کند؟
پرسش 143: منظور از کسرۀ اضافه چیست؟
پرسش 144: سابقۀ تاریخی کسرۀ اضافه چیست؟
پرسش 145: نویسه‌ای که شبیه همزه است و در ترکیب‌های اضافی بالای «‌های بیان حرکت» گذارده می‌شود چیست؟
پرسش 146: چرا در زبان فارسی شمارِ «مثنی» وجود ندارد؟
پرسش 147: کدام یک از نشانه‌های سازندۀ «جمع» فارسی باستان در زبان فارسی میانه برجای ماند؟
پرسش 148: چرا از میان تکواژهای متعدد و گوناگونی که در فارسی باستان برای ساختن «جمع» به کار می‌رفت تنها نشانۀ جمع مذکر در حالت اضافی باقی مانده است؟
پرسش 149: نشانه‌های «جمع» در فارسی میانه چه بود؟
پرسش 150: آیا هیچ اثری از نقش «قید سازی» تکواژ « ‌ها» در فارسی دری برجای مانده است؟
پرسش 151: نشانه‌های «جمع» در زبان فارسی دری کدامند؟
پرسش 152: کاربریِ نشانه‌های جمع عربی چگونه در فارسی معمول شد؟
پرسش 153: کاربرد پساوند « جات» به‌عنوان علامت جمع در فارسی چگونه معمول شد؟
پرسش 154: چرا در مواردی که نشانۀ جمع « ات» است، صامت میانجی «ج» است؟
پرسش 155: چرا در زمان‌های اخیر « ‌ها» بیشتر از « ان» به کار برده می‌شود؟
پرسش 156: پیشینۀ تاریخیِ بیان جنس اسامی در زبان فارسی چیست؟
پرسش 157: با توجه به این که در زبان عربی جنس دستوری وجود دارد، آیا واژه‌هایی که از عربی داخل زبان فارسی شده‌اند ساخت دستوری جنس را حفظ کرده‌اند؟
پرسش 158: سابقۀ تاریخی صفت در زبان فارسی چیست؟
پرسش 159: پیشینۀ ساخت صفات سنجشی در زبان فارسی چیست؟
پرسش 160: صفت عالی یا برترین در فارسی دری چگونه ساخته می‌شود؟
پرسش 161: کاربرد صفت در فارسی دری چگونه است؟
پرسش 162: در زبان فارسی دری چه تفاوتی در کاربرد صفات وجود دارد؟
پرسش 163: چرا برخی از صفات یک هجایی در فارسی دری صورت مطلق و تفضیلی یا برترشان یکسان است؟
پرسش 164: صفاتی که در حالت مطلق و تفضیلی صورت یکسانی دارند، چگونه مفاهیم آن‌ها بازشناخته می‌شود؟
پرسش 165: از دستگاه پرشمار «صفت» در دورۀ باستان چه مقدار به فارسی دری رسیده است؟
پرسش 166: سابقۀ تاریخی پساوند وصف جنس چیست؟
پرسش 167: پساوند‌های دارندگی و اتصاف در فارسی کدامند و چه پیشینه‌ای دارند؟
پرسش 168: در بررسی دستگاه افعال، مهم‌ترین بخش از ساخت یک «فعل» که معنی اصلی واژه را می‌رساند چیست؟
پرسش 169: در ساختار زبان فارسی «ریشه» چه ویژگی دارد؟
پرسش170: در مبحث «فعل» منظور از «ستاک» یا «ماده» یا «بُن» چیست؟
پرسش 171: ساخت کدام یک از افعال فارسی باستان تا فارسی جدید رسیده است؟
پرسش 172: منظور از فعل آغازی چیست و چگونه ساخته می‌شد؟
پرسش 173: در فارسی دری «زمان آغاز فعل» چگونه بیان می‌شود؟
پرسش 174: سابقۀ تاریخی ستاک مضارع در زبان فارسی چیست؟
پرسش 175: روش‌های دهگانۀ ساخت ستاک مضارع در فارسی باستان چگونه بوده است؟
پرسش 176: چرا هر ده روشِ ساخت بُن مضارع فارسی باستان به فارسی جدید نرسیده است؟
پرسش 177: چرا برای ساختن ستاک مضارع در فارسی جدید قاعدۀ مشخصی وجود ندارد؟
پرسش 178: سابقۀ تاریخی ماده یا ستاک ماضی در زبان فارسی چیست؟
پرسش 179: صفت مفعولی دورۀ باستان چگونه ساخته می‌شد؟
پرسش 180: تکواژ سازندۀ ستاک ماضی در «فارسی میانه» چیست و از دورۀ باستان تا دورۀ میانه چه تحوّل آوایی داشته است؟
پرسش 181: آیا تکواژ سازندۀ ستاک ماضیِ فارسی میانه به زبان فارسی دری رسیده است؟
پرسش 182: چرا در فارسی نو واج «ت» در پایان بسیاری از ستاک‌های ماضی بدل به «د» می‌شود؟
پرسش 183: چرا جزء صرفیِ سازندۀ ستاک ماضی در فارسی دری چند صورت دارد؟
پرسش 184: چرا برخی از افعال ماضی در فارسی نو دو ساخت دارند؟
پرسش 185: چرا تحولات آوایی نیز می‌تواند موجب پدید آمدنِ دو صورت متفاوت از یک بُن ماضی بشود؟
پرسش 186: افعالی که در فارسی دو ساخت یا دو گونۀ ماضی دارند، آیا مصادرشان هم به دو صورت است؟
پرسش 187: چرا در برخی از دستورهای زبان فارسی گفته شده است «ماضی مصدر مرخّم است» و اگر «ن» را از آخر مصدر حذف کنیم، آنچه به دست می‌آید بُن ماضی است؟
پرسش 188: چرا برخی از فعل‌های ماضیِ فارسی دری «افعال نیشابوری» خوانده می‌شوند؟
پرسش 189: صفت مفعولی در فارسی میانه و فارسی دری چگونه ساخته می‌شود؟
پرسش 190: سابقۀ تاریخی صفت مفعولی در زبان فارسی چیست؟
پرسش 191: چرا در فارسی جدید افزون بر اجزای سازندۀ ستاک ماضی، تفاوت‌های واجی دیگری نیز در بُن‌های ماضی و مضارع دیده می‌شود؟
پرسش 192: بازماندن برخی از روش‌های دهگانۀ ساخت مضارعِ فارسی باستان موجب چه تفاوت‌های واجی در ستاک‌های ماضی و مضارع فارسی دری شده است؟
پرسش 193: اختلاف ریشۀ دو ستاک ماضی و مضارع یک فعل چگونه است؟
پرسش 194: دگرگونی‌های اصوات زبان چگونه در ستاک‌های ماضی و مضارع یک فعل اختلافِ آوایی پدید می‌آورند؟
پرسش 195: گونه‌های متفاوت یک ریشه چگونه موجب اختلاف آوایی در دو ستاک ماضی و مضارعِ یک فعل می‌شود؟
پرسش 196: چرا در دستورهای سنتی از فعل «سببی» به صورت جداگانه یاد نشده است؟
پرسش 197: سابقۀ تاریخیِ تکواژ سازندۀ «مصدر» در زبان فارسی چیست؟
پرسش 198: چرا در فارسی باستان و فارسی میانه‌تنها یک تکواژ مصدرساز وجود داشت ولی در فارسی دری دوتکواژ نشانۀ مصدر است؟
پرسش 199: چرا «مصدر» که انجام دادن عملی را می‌رساند و نیز واژه‌هایی که مفهوم مصدری دارند نظیر: گفتار، خوراک، دوستی، کنش و مانند این‌ها، «اسم» محسوب می‌شوند؟
پرسش 200: پیشینۀ تکواژِ صرفی « ی» چیست؟
پرسش 201: پیشینۀ تکواژ « ِش» چیست؟
کتابنامه