معرفی و دانلود کتاب فی سبیل الله: فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی

معرفی کتاب فی سبیل الله: فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی

کتاب فی سبیل الله اثر رابرت ج. هویلند، یکی از مهم‌ترین پژوهش‌های معاصر درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری جهان اسلامی در سده‌های هفتم و هشتم میلادی است. این اثر با فاصله گرفتن از روایت‌های کلاسیک و یک‌سویه، تلاش می‌کند فتوحات عرب را در بستر واقعی تاریخی، اجتماعی و دینی اواخر باستان بازخوانی کند و تصویری شفاف‌تر و انسانی‌تر از این تحولات بنیادین ارائه دهد.

درباره‌ی کتاب فی سبیل الله

رابرت ج. هویلند (Robert G. Hoyland) در کتاب فی سبیل الله: فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی (In God's Path: The Arab Conquests and the Creation of an Islamic Empire)، روایت رایج از فتوحات اولیه‌ی مسلمانان را که عمدتاً بر منابع متأخر اسلامی و نگاه فاتحان استوار است، به چالش می‌کشد. او با تکیه بر اسناد و متون سده‌های هفتم و هشتم میلادی، اعم از اسلامی، مسیحی، یونانی، سریانی و ارمنی می‌کوشد صدای گروه‌هایی را بازتاب دهد که معمولاً در تاریخ‌نگاری رسمی نادیده گرفته شده‌اند: مسیحیان، یهودیان، غیرعرب‌ها و مردمانی که در آن سرزمین‌های فتح‌شده می‌زیستند.

یکی از ایده‌های محوری کتاب، تمایز میان «فتوحات عرب» و «فتوحات اسلامی» است. رابرت ج. هویلند استدلال می‌کند که فاتحان نخستین نه همگی عرب بودند و نه همگی مسلمان، و درواقع هویت دینی و قومی آنان در جریان فتوحات و پس از آن به‌تدریج شکل گرفت. از دید او، درک این نکته برای فهم درست روند شکل‌گیری امپراتوری اسلامی حیاتی است، زیرا نگاه صرفاً مذهبی، بسیاری از عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این گسترش وسیع و شتابان را پنهان می‌کند.

زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری امپراتوری اسلامی

کتاب فی سبیل الله با ترسیم دقیق زمینه‌ی تاریخی اواخر باستان آغاز می‌شود؛ دوره‌ای که در آن امپراتوری‌های بیزانس و ساسانی، به‌عنوان «دو چشم جهان»، درگیر جنگ‌های فرسایشی طولانی بودند. این درگیری‌ها، همراه با بحران‌های اقتصادی، شورش‌های داخلی و فشار مردم، ساختار این امپراتوری‌ها را تضعیف کرد و زمینه را برای ظهور نیروهای جدید فراهم ساخت. رابرت ج. هویلند نشان می‌دهد که فتوحات عرب رویدادی ناگهانی و معجزه‌آسا نبوده و در واقع پیامد مستقیم همین فرسایش طولانی‌مدت قدرت‌های بزرگ بوده است.

در فصل‌های بعدی، نویسنده مسیر گسترش عرب‌ها به غرب و شرق را دنبال می‌کند: از مصر و شمال آفریقا تا ایران، قفقاز و ماوراءالنهر. او با دقت توضیح می‌دهد که چگونه حکومت عربی به‌تدریج جایگزین ساختارهای پیشین شد و چگونه غیرعرب‌ها، چه در قالب ارتش و چه در قالب نخبگان اداری، در شکل‌گیری نظم جدید نقش ایفا کردند. بررسی نقش معاویه، سیاست‌های مالیاتی، وضعیت مسلمانان و غیرمسلمانان و جایگاه دین در حکومت، از بخش‌های تحلیلی و خواندنی این کتاب است.

نکته‌ی برجسته‌ی دیگر، تأکید بر تداوم‌ها در کنار گسست‌هاست؛ رابرت ج. هویلند فتوحات عرب را بخشی از یک فرایند طولانی تحول تاریخی می‌بیند که بسیاری از عناصر پیشین، از نظام اداری گرفته تا فرهنگ و زبان را در خود حل کرده است. و از همین منظر است که برپایی تمدن اسلامی نتیجه‌ی تعامل پیچیده‌ی میان عرب‌ها و مردمان سرزمین‌های فتح‌شده به نظر می‌رسد.

فی سبیل الله کتابی است برای خوانندگانی که به تاریخ اسلام، تاریخ باستان و ریشه‌های شکل‌گیری جهان اسلام علاقه‌مندند و می‌خواهند فراتر از روایت‌های ساده‌شده و اسطوره‌ای بیندیشند. این اثر با ترجمه‌ی سامان سیدی از نشر ندای تاریخ، نثری پژوهش‌محور اما شفاف و قابل فهم است که ابزاری ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان تاریخ خواهد بود تا فتوحات عرب را در چارچوبی گسترده‌تر و واقع‌بینانه‌تر درک کنند و بشناسند.

نکوداشت‌های کتاب فی سبیل الله

• این کتاب تاریخ تازه و درخشانی از فتوحات عربی است… رابرت هویلند خدمتی بسیار ارزشمند انجام داده است. کتاب او بی‌تردید برای سال‌های طولانی به‌عنوان روایت مرجع و قطعی فتوحات عربی به کار خواهد رفت. (تام هالند، Literary Review)
• کتاب فی سبیل الله راهنمایی سنجیده و چندلایه برای دوره‌ای است که به‌مراتب پیچیده‌تر از آن چیزی بوده که در روایت‌های قدیمی تصور می‌کنیم. (فیلیپ جنکینز، Books & Culture)
• پژوهشی روشنگرانه، سرشار از جزئیات، و بسیار خواندنی درباره‌ی یکی از دوره‌های سرنوشت‌ساز تاریخ. (مجله First Things)
• این کتاب شاید بهترین مقدمه‌ی موجود درباره‌ی فتوحات عربی اسلامی باشد. هرگز پیش از این، این داستان بر پایه‌ی چنین طیف گسترده‌ای از منابع روایت نشده بود؛ آن‌گونه که رابرت هویلند با دقت از شهادت منابع معاصرِ غیرمسلمان و نیز سنت کلاسیک اسلامی بهره می‌گیرد. نثر شیوای نویسنده، نکته‌سنجی‌های جذاب، و تحلیل تیزبینانه‌اش یکی از بزرگ‌ترین لحظات تاریخ را برای دانشجویان، پژوهشگران و عموم خوانندگان زنده می‌کند. این کتاب اصیل، معتبر و لذت‌بخش است. (آدام سیلورستاین، نویسنده‌ی Islamic History: A Very Short Introduction)

کتاب فی سبیل الله برای شما مناسب است اگر

• به تاریخ فتوحات اولیه‌ی عرب‌ها و شکل‌گیری امپراتوری اسلامی علاقه‌مندید.
• می‌خواهید روایت‌های رایج و سنتی تاریخ صدر اسلام را با نگاهی انتقادی بازبینی کنید.
• به تحلیل تاریخی مبتنی بر منابع اولیه و متنوع (اسلامی و غیراسلامی) اهمیت می‌دهید.
• به نقش غیرعرب‌ها و غیرمسلمانان در شکل‌گیری جهان اسلامی توجه دارید.
• خواننده‌ای هستید که به دنبال درکی واقع‌بینانه و پژوهش‌محور از آغاز تمدن اسلامی است.

در بخشی از کتاب فی سبیل الله: فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی می‌خوانیم

حمله دیگر علیه‌ یگان کوچک عرب مستقر در واسپورکان، در جنوب‌شرقی دریاچه وان صورت گرفت. هنگامی‌که ارمنیان به تعداد کم اعراب پی بردند، به‌سوی آنان ‌یورش برده و همه آنان را از دم تیغ گذراندند، تنها 280 تن از نیروهای عرب توانستند از معرکه بگریزند و به کلیسایی پناه بردند. ارمنیان نمی‌خواستند به کلیسا آسیبی وارد کنند و اعراب داخل آن را محاصره کردند. ‌ یکی از اعراب از ارمنیان التماس کرد که در حق آنان رحم کنند اما چنین پاسخی را دریافت کرد: «پروردگار ما به ما آموخت، رحمت از آن مهربانان است اما شما مردمی بی‌رحم هستید، پس سزاوار ترحم نیستید». در این هنگام آن سرباز نزد هم‌رزمان خود بازگشت و آن‌ها را ترغیب کرد که همچون سربازی دلاور به نبرد بروند، همگی نیروهای عرب کشته‌شدند به جز آن‌ یک نفر که روشن شد او با ارامنه معامله کرده‌بود که اگر همراهانش را از کلیسا بیرون آورد، نباید کشته ‌شود ولی ارمنیان در عوض او را به دریا ‌انداختند.

با این‌حال، ارمنیان از این کار خود پشیمان شدند چون بعدا همچنین اقداماتی را به چشم خود دیدند. عبدالملک با شنیدن این دو شکست پیاپی، برادرش محمد بن مروان را اعزام کرد تا اقتدار و سلطه خود بر ارمنیان را برقرار کند. ارمنیان که از انتقام‌جویی اعراب به وحشت افتاده‌بودند، بطریق ساهاک، رهبر کلیسای خود را برای مذاکره به‌سوی محمد بن مروان فرستادند. برنامه این بود که هر دو آن‌ها همدیگر را در حران شمال سوریه (جنوب ترکیه امروزی) ملاقات کنند. متاسفانه ساهاک چند روز پیش از رسیدن محمد، در اواخر 703م درگذشت اما او نامه‌ای را برای محمد به‌جای گذاشته‌بود که در آن نامه از محمد خواسته‌بود به مردمش رحم کند. محمد به خواسته آن مرحوم احترام گذاشت و سوگند ‌یاد کرد که ارمنستان را به‌مدت 3 سال با آرامش و صلح رها کند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
یادداشتی در مورد روش‌ها و قراردادها
فصل اول: زمینه
رویارویی ابرقدرت‌ها
گسترش جهانی توحید
قیام مردمان پیرامونی
عربستان و اعراب
بحران اواسط سده ششم میلادی و فروپاشی امپراتوری
فصل دوم: نخستین نبردها (640 – 630م)
فاتحان که بودند؟
نبرد بهر بهره، نبرد در راه خدا
فصل سوم: به‌سوی غرب و شرق (652 –640م)
از مصر به‌سوی جنوب: نوبیا و اتیوپی
از مصر به‌سوی غرب: سیرنائیک و طرابلس (لیبی)
قبرس و أرواد
کامیابی فتوحات اعراب
آغاز حکومت عرب
فصل چهارم: فشار بر قسطنطنیه (685 –652م)
تلاش‌ها برای قسطنطنیه
قفقاز
شمال ایران
مرز شمال شرقی
مرز جنوب شرقی
ناکامی بیزانس و ایران برای بهبودی
حکومت معاویه
دین و تصویر معاویه
فصل پنجم: گامی بزرگ روبه‌جلو (715 –685م)
آفریقا
شمال شرقی ایران و ماوراءالنهر
جنوب شرق ایران و منطقه کابل
قفقاز
ترکیب اعراب و غیراعراب
گرویدن غیراعراب به اسلام
غیراعراب و تحول اسلام
غیراعراب در ارتش
غیراعراب در قیام‌ها
فصل ششم: عقب‌نشینی و قیام (717 – 750م)
قسطنطنیه و آناتولی
فرانسه و فرانک‌ها
شمال آفریقا و بربرها
ماوراءالنهر و ترک‌ها
قفقاز و خزرها
سند
جامعه مسلمان و غیرمسلمان
وضعیت افتراقی
مالیات افتراقی
قیام‌های مسلمانان و براندازی امویان
فصل هفتم: برپایی تمدن اسلامی
امپراتوری یا مشترک‌المنافع
اسلام عربی یا اسلام تیره‌های گوناگون
مؤلفه‌های تمدن اسلامی
نتیجه
پیوست: منابع و منبع اظهارات انتقادی
نویسندگان
جدول زمانی
شخصیت‌های کلیدی
شجره‌نامه قبیله قریش و بنی‌امیه
کتابنامه
نمایه