معرفی و دانلود کتاب افسانه استر و مردخای: واکاوی خاستگاه جشن پوریم

معرفی کتاب افسانه استر و مردخای: واکاوی خاستگاه جشن پوریم

ما نیز نمی‌دانیم کدام بخش از ماجرای استر حقیقت دارد و کدام بخش آن تخیل است، صرفاً می‌دانیم آنچه در کتاب عهد عتیق یهودیان روایت شده، افسانه است. مرتضی عرب زاده سربنانی در کتاب افسانه استر و مردخای نیز ابتدا خوانندگان خود را از غیرتاریخی بودن این داستان عاشقانه - سیاسی مطمئن می‌کند و سپس به بررسی ابعاد گوناگون آن، ریشه‌های فرهنگی، تاریخی و مذهبی‌اش می‌پردازد. این افسانه درباره‌ی دختری یهودی است که با اخشورش (خشایارشا) ازدواج می‌کند و نفوذ خود و عمویش را در دربار هخامنشیان تا جایی افزایش می‌دهد که به خاطر آن دو نفر، 75000 نفر قتل‌عام می‌شوند.

درباره‌ی کتاب افسانه استر و مردخای

هزاران پارسی به قتل رسیدند. فرمان این قتل‌عام از سوی شاهنشاه صادر شده است. اخشورش (خشایارشا) توطئه علیه همسرش را نخواهد بخشید و تا زمانی که ایران را از وجود حامیان «هامان» پاک نکند، آرام نخواهد شد. نمی‌توان دقیق گفت که مشکل از کجا آغاز شده است. از روزی که ملکه وشتی حاضر نشد به فرمان شاهِ مست و شراب خورده، در برابر چشمان بیگانگان، زیبایی‌های خود را عیان کند؟ یا شاید همه چیز از زمانی شروع شد که بزرگان قوم و وزیران، حکم طلاق و طرد ملکه وشتی از کاخ را به‌دلیل اینکه او از دستور پادشاه سرپیچی کرد، صادر کردند؟ ممکن است نقطه‌ی آغاز وقایع از روزی حساب شود که چشمان شاه به استر افتاد و عاشق شد؟ نمی‌دانیم. حقیقتش را بخواهید اصلاً نمی‌دانیم ماجرای ازدواج خشایارشا با دختری یهودی به‌نام استر تا چه اندازه موثق است!

این داستان بیشتر از اینکه جنبه‌ی تاریخی داشته باشد، ماجرایی برآمده از کتاب عهد عتیق یهودیان است و نمی‌توان آن را به چشم یک منبع تاریخی موثق دید. به هر روی، کتاب افسانه استر و مردخای می‌کوشد خوانندگان خود را با افسانه‌ها و اساطیری که هم یهودیان و هم ایرانیان در آن نقش دارند، آشنا کند. مرتضی عرب زاده سربنانی که خود پژوهشگر تاریخ ایران باستان است، بر عدم اعتبار تاریخی داستان استر و مردخای تأکید و این داستان افسانه‌ای را صرفاً به‌عنوان نمود و نمادی کلی از ارتباط خوب میان هخامنشیان و یهودیان معرفی می‌کند.

فتح فلسطین و ظهور مسیح یهوه

اگر تاریخ تمام ملل و سرزمین‌ها را مطالعه کنید، مجموعاً با ده الی بیست پادشاه مواجه می‌شوید که به یهودیان حق آزادی مذهبی داده‌اند و نخستین پادشاه از این فهرست مختصر نیز «کوروش کبیر» است. داستان تاریخی افسانه استر و مردخای از لحظه‌ای تاریخ دین یهود در ایران را روایت می‌کند که کوروش کبیر، «بخت‌النصر»، حاکم سرزمین فلسطین، را شکست داد و خود به صاحب جان و مال شهروندان سرزمین مغلوب شده تبدیل شد. فرق کوروش کبیر با بسیاری از حاکمان دقیقاً در همین مرحله مشخص می‌شود. اکثر فاتحان با مغلوب شدگان رفتار خوبی ندارند و به قتل و غارت مردم می‌پردازند، اما کوروش نه‌تنها این کار را نکرد، بلکه به همه‌ی اقوام و ادیان اجازه داد تا آزادانه زندگی کنند. اموال یهودیان را که بخت‌النصر آن‌ها را مصادره کرده بود، به ایشان بازگرداند و به پیروان این دین اجازه داد تا در امپراتوری ایران زندگی کنند. البته این مزیت فقط شامل «یهودیان» نمی‌شد. هخامنشیان با تمام ادیان و ایدئولوژی‌های گوناگون، با تسامح و مدارا رفتار می‌کردند و دین یا نژاد خاصی را بر دیگری برتری نمی‌دادند. مرتضی عرب زاده سربنانی شیوه‌ی رفتار کوروش کبیر را که در زمان خود ایدئال‌ترین شیوه‌ی حکومت‌داری بود، با جزئیات شرح می‌دهد و سپس به روایت داستان استر می‌پردازد.

قتل‌عام ایرانیان و تکریم یهودیان

جشن پوریم که هم‌اکنون نیز توسط یهودیان با جدیت و شور برگزار می‌شود، به مناسبت قتل‌عام «هفتاد و پنج هزار» انسان برپا می‌گردد. مرتضی عرب زاده سربنانی نمی‌تواند هویت و ملیت این هزاران نفر را به‌طور دقیق مشخص کند و این افراد را قطعاً «ایرانی» بداند؛ اما احتمال ایرانی بودن آن‌ها نیز کم نیست؛ به‌هرحال جشن پوریم به این مناسبت گرامی داشته می‌شود که استر، ملکه‌ی خشایارشا، توانست توطئه‌ای را که علیه او و پدرش در جریان بود، خنثی کند و به انتقام این دسیسه‌چینی، حمام خون به راه بیندازد! افسانه‌ی استر درباره‌ی ملکه‌ی جوان و زیبای دربار خشایارشا است که توانست در مدت زمانی کوتاهی به محبوب‌ترین فرد نزد شاه تبدیل شود؛ اما این محبوبیت هنگامی روبه‌فزونی نهاد که پدر او، مردخای، پادشاه را از توطئه‌ای که عده‌ای از درباریان علیه او چیده بودند باخبر کرد و از آن موقع به عزیز دربار تبدیل شد. البته این محبوبیت چندان پایدار نماند، زیرا مردخای حاضر به تکریم وزیر اعظم دربار، هامان، نشد.

مردخای دلیل این رفتار خود را «یهودی بودن» عنوان کرد. مردخای موجب شد تا هامان از او و تمام پیروان یهود متنفر شود و برای کشتار آن‌ها برنامه‌ریزی کند؛ البته هامان هیچ‌گاه یهودیان را قتل‌عام نکرد، اما استر و مردخای تمام مخالفان خود را که هفتاد و پنج هزار نفر بودند، از دم تیغ گذراندند. کتاب تاریخی افسانه استر و مردخای با تحلیل دقیق میزان اعتبار این داستان و رد اعتبار تاریخی آن، جنبه‌های گوناگون تاریخی، فرهنگی، دینی و... ارتباط ایرانیان و یهودیان را نیز واکاوی کرده و به ما نشان می‌دهد که جشن‌هایی چون پوریم و بسیاری از مناسک یهودیان، چه ارتباطی به ایرانیان دارد و ملت ایران با مؤمنان به دین یهود، چه نسبت و مراوده‌ای داشته‌اند.

داستان تاریخی افسانه استر و مردخای در انتشارات ققنوس منتشر شده است.

کتاب افسانه استر و مردخای برای شما مناسب است اگر

• به تاریخ دین یهود علاقه دارید و می‌خواهید با ماجرای «کمک کردن کوروش کبیر به یهودیان» آشنا شوید.
• از خواندن داستان‌های باستانی و اساطیری لذت می‌برید.
• دوست دارید شیوه‌ی اداره‌ی کشور در زمان هخامنشیان و رواداری پادشاهان هخامنشی با ادیان گوناگون را بشناسید.

در بخشی از کتاب افسانه استر و مردخای: واکاوی خاستگاه جشن پوریم می‌خوانیم

پادشاه پرسید: «این مُرْدِخای را بهر این کار چه شأن و مقامی داده‌اند؟» درباریان خدمتگزار پاسخ گفتند: «بهر او هیچ کاری صورت نگرفته است.» (4) آن‌گاه پادشاه از آنان پرسید: «چه کسی در دهلیز است؟» درست در این هنگام هامان به دهلیز بیرونی کاخ شاهی رسید تا از پادشاه بخواهد که فرمان دهد مُرْدِخای را بر داری که زیر نظر او از برای وی برپا شده بود کشند، ‌ (5) آن‌چنان که درباریان پاسخ گفتند: «هامان در دهلیز ایستاده است.» پادشاه فرمان داد: «درآید!» (6)

چون درآمد، پادشاه از او پرسید: «با مردی که پادشاه قصد تکریم او را دارد چه باید کرد؟» هامان در دل گفت: «جز من کیست که پادشاه قصد تکریم او را داشته باشد؟» (7) پس پاسخ گفت: «پادشاه قصد تکریم کسی را دارد؟» (8) جامه‌های شاهی از آن دست که پادشاه بر تن می‌کند برگیرند و اسبی از آن دست که پادشاه بر آن می‌نشیند بیاورند و بر سر آن شخص دیهیم شاهی نهند. (9) پس آن‌گاه جامه‌ها و اسب را به یکی از شریف‌ترین سرداران بزرگ شاهی سپارند. آن‌گاه این شخص آن لباس را بر تن مردی کند که پادشاه قصد تکریم او را دارد و وی را نشسته بر اسب، به میدانگاه بزرگ بَرَد و پیشاپیش او بانگ زند: «ببینید با مردی که پادشاه قصد تکریم او را دارد چه می‌کنند!» (10) پادشاه هامان را پاسخ گفت: «یک دم نیز درنگ مکن و جامه‌ها و اسب را برگیر و هرآنچه گفتی با مُرْدِخای یهودی که منسوب به دربخانۀ شاهی است بکن. به‌خصوص از آنچه گفتی چیزی فراموش نشود!»

(11) پس هامان جامه‌ها و اسب را برگرفت و لباس بر تن مُرْدِخای کرد و سپس او را نشسته بر اسب در میدانگاه بزرگ گرداند و پیشاپیش او بانگ زد: «ببینید با مردی که پادشاه قصد تکریم او را دارد چه می‌کنند!» (12) پس از آن، مُرْدِخای به دربخانۀ شاهی بازآمد، در حالی که هامان بهت‌زده و با چهرۀ پوشیده، شتابان به خانۀ خویش بازگشت. (13) از برای زن خود زَرَش و جملۀ دوستانش آنچه را روی داده بود حکایت کرد. زن او زَرَش و دوستانش وی را گفتند: «برابر مُرْدِخای آغاز به پَست شدن کردی: اگر از تبار یهودیان است، دیگر نخواهی توانست قامت راست کنی. برخلاف، پیوسته برابر او پایین‌تر خواهی رفت.»

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
کوته‌نوشت‌ها
1: هخامنشیان و یهودیان
درآمد
شاهنشاهی جهانی
هخامنشیان و ایرانیان
هخامنشیان و غیرایرانیان
یهودیان در شاهنشاهی هخامنشی
برایند فصل یکم
2: کتاب استر
درآمد
نسخه‌های کتاب استر
زمان و مکان نگارش کتاب استر
اصالت و مقبولیت کتاب استر
برایند فصل دوم
3: داستان استر
درآمد
باب یکم: سرپیچی ملکه وَشتی از خشایارشا
ملاحظات تاریخی باب یکم
باب دوم: استر ملکه می‌شود
ملاحظات تاریخی باب دوم
باب سوم: نقشۀ هامان برای نابودی یهودیان
ملاحظات تاریخی باب سوم
باب چهارم: درخواست مردخای از استر
ملاحظات تاریخی باب چهارم
باب پنجم: مهمانی استر
ملاحظات تاریخی باب پنجم
باب ششم: تکریم مردخای از سوی پادشاه
ملاحظات تاریخی باب ششم
باب هفتم: سقوط هامان
ملاحظات تاریخی باب هفتم
باب هشتم: یهودیان مقابله به مثل می‌کنند
ملاحظات تاریخی باب هشتم
باب نهم: پیروزی یهودیان بر دشمنانشان
ملاحظات تاریخی باب نهم
باب دهم: شکوه خشایارشا و مردخای
ملاحظات تاریخی باب دهم
ریشه‌های تاریخی داستان استر
برایند فصل سوم
4: پوریم و خاستگاه‌های آن
درآمد
جشن چهاردهم آذار
ریشه‌های بابلی پوریم
ریشه‌های ایرانی پوریم
پوریم و فروردگان
پوریم و نوروز
پوریم و سکایی
پوریم و ماگافونیا
پوریم و توکتا
برایند فصل چهارم
سخن پایانی
منابع و مآخذ
نمایه