نظر جمال سلیمانی برای کتاب یادداشت‌های زیرزمین و شب‌های روشن

داستایوفسکی کتاب شب های روشن را در ایام جوانی خود روایت کرده است. در این اثر زندگی جوانی بی نام و نشان و منزوی روایت شده که تنها دلخوشی آن مشاهده ظاهر زندگی دیگران و خیال پردازی و سیر در رویاهاست. یکی از شب ها هنگامی که جوان در راه بازگشت به خانه است. روی پلی کنار رودخانه به دختری جوان بر می خورد. جوان در نگاه اول عاشق و دلباخته دخترک می شود، جوان که تاکنون هیچگونه ارتباطی با خانم ها در دنیای واقعی نداشته، مردد از برقرای ارتباط با دختر می باشد، اما بر حسب اتفاقی با دختر ارتباط برقرار می کند و با هم مشغول به سخن گفتن شده و از خاطرات زندگی خود تعریف می کنند و رفته رفته احساس امید و دلبستگی در جوان بیشتر نمود پیدا میکند. اما در اثر دوم (یادداشت های زیر زمینی) ما شاهد هستیم که داستایوفسکی به واسطه چشیدن سرد و گرم زندگی به پختگی بیشتری دست یافته است. این اثر یادداشت های فردی را به تصویر کشیده که میان خودش و جامعه شکافی عمیق احساس می کند. فرد به علت فقر به زیرزمین خود پناه برده و زندگی خود را در انزوا به سر می برد. فرد در زندگی خود با مصیبت های زیادی دست و پنجه نرم کرده و عاری از هرگونه احساس عشق یا امید به زندگی است و تنها تفریح و سرگرمی او این است که از زیرزمین خود خوانندگان اثرش را مخاطب قرار داده و شکایت این دنیای بیرحم را پیش آن ها ببرد. داستایوفسکی در این اثر خواننده را با حقایق تلخ و انکار ناپذیری مواجه می کند. این که دنیا برای تمام افراد به عدل و مساوا پیش نمی رود و ثروت و نام خانوادگی شخص تاثیر به سزایی در رسیدن به موفقیت شخص دارد، هر چند که او فردی ناتوان و نادان باشد. مطالعه این اثر به دوستداران ادبیات کلاسیک روسی به ویژه طرفداران آثار داستایوفسکی پیشنهاد می شود.