نظر فتی برای کتاب دیوان اقبال لاهوری

برخی ناگفته ها از اقبال لاهوری 1. نگاهی فراتر از مرزهای جغرافیایی: او به رغم اینکه به تأسیس پاکستان الهام بخشید، فراتر از سیاست گذاری های ملی می اندیشید و به جهان اسلام به عنوان یک امت واحد باور داشت. در آثارش از استقلال و خودشناسی مسلمانان در سراسر جهان صحبت می کند و این تفکر را می توان در اشعار او مانند "جاویدنامه" مشاهده کرد که در آن به سفر روحانی به جهان های دیگر اشاره می کند. 2. تأثیر عمیق فلسفه غربی بر اندیشه او: اقبال به طور گسترده ای فلسفه غربی را مطالعه کرده بود و از تأثیرات فیلسوفانی همچون نیچه، برگسون و کانت در اندیشه اش الهام گرفت. با اینکه او منتقد برخی از جنبه های مدرنیته و ماتریالیسم غربی بود، اما توانست عناصر ارزشمندی از فلسفه غربی را با افکار اسلامی تلفیق کند. او از نیچه تأثیر گرفت و به "فراانسان" اشاره کرد، اما این مفهوم را به شکلی اسلامی تفسیر کرد و آن را با مفهوم "انسان کامل" پیوند داد. 3. تضادهای درونی او بین فلسفه و عرفان: اقبال، در برخی از نوشته ها و اشعارش، تضادهایی بین عقل گرایی فلسفی و جاذبه عرفانی را تجربه کرد. او هم به عرفان اسلامی علاقه داشت و هم نگران بود که عرفان، مسلمانان را از حرکت و پیشرفت باز دارد. به همین دلیل، در برخی از آثارش به نقد عرفان صرف پرداخته است و بر ضرورت عمل و فعالیت تأکید کرده است. 4. ارتباط ویژه با مولانا جلال الدین رومی: اقبال از مولانا رومی تأثیر عمیقی گرفت و حتی در شعرهای خود او را "مرشد معنوی" خود معرفی کرد. بسیاری از اشعار اقبال بازتابی از آموزه های رومی درباره عشق، معنویت و انسان کامل است. «جاویدنامه» که یکی از مهم ترین آثار اقبال است، شباهت زیادی به «مثنوی» رومی دارد