معرفی و دانلود کتاب سیاه بازی: درآمدی بر پیدایش و سیر دگرگونی

معرفی کتاب سیاه بازی: درآمدی بر پیدایش و سیر دگرگونی

کتاب سیاه بازی اثری پژوهشی است که تاریخچه و تحول نمایش سنتی «سیاه‌بازی» را در ایران، از قدیمی‌ترین ایام تا زمان معاصر، بررسی می‌کند. رحمت امینی، نویسنده‌ی کتاب، در این اثر نشان می‌دهد سیاه‌بازی فقط یک سرگرمی نیست، بلکه بخشی از فرهنگ و تاریخ نمایش ایران است. او با تحلیل اسناد تاریخی، گویش‌ها، ابعاد اجتماعی و فرهنگی این هنر، دریچه‌ای به شناخت عمیق‌تر «سیاه» و نمایش «سیاه‌بازی» در بافت تاریخی و اجتماعی ایران می‌گشاید.

درباره‌ی کتاب سیاه بازی

سیاه‌بازی یکی از گونه‌های مهم تئاتر عامیانه ایرانی است. نمایشی طنزآمیز، بداهه و اجتماعی که با حضور شخصیتی به نام «سیاه» اجرا می‌شود. «سیاه» با صورت سیاه شده و زبانی ساده و عامیانه، به همراه شوخی و طنز، اغلب مناسبات اجتماعی، طبقات مختلف جامعه و قدرت را نقد می‌کند و این مبارزه‌ای نمادین است که از دید طبقه پایین‌تر شکل می‌گیرد. رحمت امینی که دانش‌آموخته‌ی تئاتر و دانشیار گروه هنرهای نمایشی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران است، در کتاب سیاه بازی، ریشه‌های تاریخی این نمایش سنتی ایرانی را بررسی می‌کند. او ریشه‌های سیاه‌بازی را از پیدایش احتمالی آن در دوره‌های پیش از صفویه واکاوی کرده و رد پای این سنت را تا شکل‌گیری و شکوفایی آن در دوران قاجار و پس از آن دنبال می‌کند.

از جشن‌های شاهان تا صحنه‌های طنز؛ نگاهی به سیاه‌بازی و پیشینه‌ی آن

رحمت امینی پیش از آن‌که به نمایش سیاه بازی بپردازد، ابتدا از مراسم‌های شادی‌آور و بازی‌هایی نام می‌برد که سابقاً در حضور شاهان برگزار می‌شد. تقلید و بقال بازی چند نمونه از این اجراها هستند که کتاب سیاه بازی با شرح آن‌ها آغاز می‌شود. نمایشک‌های شادی‌آور، مانند لوده بازی یا کچلک بازی که در جشن‌های خانوادگی برگزار می‌شد، بخش دیگری از نمایش‌های سنتی ایرانی هستند که رحمت امینی به آن‌ها اشاره می‌کند. در فصل سوم از این کتاب، نویسنده به سیاه‌بازی می‌پردازد و نقش شخصیت «سیاه» یا «مبارک» را در این گونه نمایش‌ها تحلیل می‌کند؛ شخصیتی که با لهجه، شوخ‌طبعی و زبان طنز و نه تحقیر، نماینده‌ی صدای بخش‌هایی از جامعه بود. در هر فصل از این کتاب، نمونه‌ای از نمایشنامه‌های سنتی ایرانی آمده است. همچنین نویسنده به نام و تصویر سیاه بازان معروفی چون سعدی افشار و نمایش‌های معروفی که ایشان اجرا کرده‌اند، اشاره کرده است.

در پایان، نویسنده‌ی کتاب، به دگرگونی سیاه‌بازی در دوران معاصر، نقدها و سوءتفاهم‌هایی می‌پردازد که در فرهنگ نمایشی ایران درباره‌ی این نمایش سنتی وجود دارد.

در مجموع، کتاب سیاه بازی با مقدمه‌ای از بهروز غریب‌پور یک مرجع مهم و مستند برای شناخت تاریخ، ساختار و تحولات نمایش سنتی سیاه‌بازی در ایران است. این کتاب با چاپ نشر نیماژ در لایه‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی نمایش مطالعه می‌کند و به بازخوانی هویت این هنر می‌پردازد.

کتاب سیاه بازی برای شما مناسب است اگر

• به تاریخ تئاتر و نمایش سنتی ایرانی علاقه‌مندید.
• پژوهشگر یا دانشجوی رشته تئاتر، مطالعات فرهنگی و مردم‌شناسی هستید.
• می‌خواهید ریشه و تحول نمایش سنتی ایران را، با تمرکز بر سیاه بازی بشناسید.

در بخشی از کتاب سیاه بازی: درآمدی بر پیدایش و سیر دگرگونی می‌خوانیم

لوده‌ها رکن اصلی اجرا در صندوق کابلی بودند و کارشان هم بسیار سخت و مشکل بود. زیرا در دوره‌ی قاجار، برخلاف دوره‌ی صفویه، زنان مجاز نبودند در محافل عمومی برقصند و این شخص برای رقص از بچه‌هایی کم‌سن‌وسال که صورت زیبایی داشتند استفاده می‌کرد. به این ترتیب که رقص‌های مختلف را به آن‌ها می‌آموخت و آن‌ها با لباس زنانه می‌رقصیدند. با وجود صندوق کابلی، لوده‌هایی که صدایی خوش و همچنین ویژگی‌هایی مثل نغزگویی، حاضرجوابی، متلک‌پرانی، شیرین‌زبانی، خوش‌بیانی و نکته‌سنجی داشتند رقص و نمایش را در هم می‌آمیختند و نمایش‌هایی ترتیب می‌دادند که برخی از ویژگی‌های این آمیختگی و اجرا عیناً به سیاه‌بازی منتقل شد.

لوده‌ها در میان تمامی اجزای اجرا، آوازخوانی را بیشتر جدی می‌گرفتند و معمولاً هر رقصی را از بیرون صحنه با سروصدا و آواز آغاز می‌کردند و وارد صحنه می‌شدند. ترانه‌هایی که لوده‌ها می‌خواندند از نظر معنا و محتوا و درون‌مایه چندان قابل توجه نبود، اما به‌لحاظ موسیقی، زیبا و درست بود و مهم این بود که آن‌ها خوانندگان خوبی بودند. صندوق کابلی در حدود دوازده رقصنده داشت که به‌اصطلاح به آن‌ها دست هم می‌گفتند. مثل «دست کابلی»، «دست هراتی»، «دست مازندرانی»، «دست لزگی»، «دست عربی»، «دست اصفهانی»، «دست کُردی»، «دست شیرازی» و «دست لیلی و مجنون» و رقص‌هایی که به آن‌ها «قزاقی» و «ارمنی»، «چرکسی» و «ساقی‌نامه» می‌گفتند و نیز رقصی به نام «خوناب‌خوری» که انجام حرکاتش مشکل‌تر از بقیه بود. هریک از این رقص‌ها بین سه‌ربع تا یک ساعت طول می‌کشید. بنابراین اگر صندوق کابلی به یک محفل عروسی می‌آمد، بنا بر موقعیت و شرایط و نیز گرمی محفل می‌توانست همه‌ی رقص‌ها را اجرا کند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: تقلید
درون‌مایه و شکل اجرای تقلید
اصطلاح تقلید برابر با نمایش کمدی (شادی‌آور)
بقال‌بازی
ضمیمه‌ی یک: مجلس دوم از نمایش‌نامه‌ی بقال‌بازی
فصل دوم: نمایشک‌های شادی‌آور
لوده‌بازی
رقص کابلی
کچلک‌بازی
لال‌بازی
تقلید‌های زنانه
کمدی سفید
فصل سوم: سیاه‌بازی
ریشه‌های تاریخی
رنگ سیاه
خانواده‌ی سیاه‌بازی
درون‌مایه و قصه‌های سیاه‌بازی
محل اجرای سیاه‌بازی
عناصر اجرایی سیاه‌بازی
ضمیمه‌ی دو: بخشی از نمایش‌نامه‌ی بیژن و منیژه
فصل چهارم: سیاه‌بازی پیش و پس‌از انقلاب
سیاه‌بازی پیش‌از انقلاب اسلامی
سیاه‌بازی پس‌از انقلاب اسلامی‌
ضمیمه‌ی سه: بخشی از نمایش‌نامه‌ی بنگاه تئاترال
مؤخره
منابع